'De exoot moet niet altijd dood' aldus marien ecoloog David Thieltges (NIOZ)

Deze week: Week van de invasieve exoten

‘Exoten kunnen ook wat toevoegen aan natuur’

Planten of dieren die – per ongeluk of expres – vanuit verre streken in de natuur worden gebracht, kunnen voor grote problemen zorgen. Dergelijke exoten staan, zeker wanneer ze ook nog eens ‘invasief’ zijn, en inheemse soorten wegdrukken, dan ook in een negatief daglicht. Maar onderzoek in de Waddenzee laat zien dat exoten vaak ook een positieve bijdrage kunnen leveren aan de biodiversiteit. Dat schrijft een internationale groep biologen in een recente editie van het wetenschappelijk tijdschrift Marine Biodiversity. “Dit is zeker geen pleidooi om nu maar ongeremd planten en dieren van elders binnen te halen”, waarschuwt marien ecoloog professor David Thieltges van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, het NIOZ en de Rijksuniversiteit Groningen. “Maar een wat opener blik op exoten zou wel terecht zijn.”

Oesterbanken met Japanse oesters in de Waddenzee.

Japanse oester

Als voorbeeld noemt Thieltges de Japanse oester. Die grote ‘neef’ van de inheemse platte oester is ooit voor de consumptie naar onze streken gehaald, in de veronderstelling dat het dier zich hier in het koude water van Noordzee en Waddenzee toch niet zou kunnen voortplanten, maar dat bleek een misrekening. Inmiddels liggen er grote riffen van deze exotische oesters in zowel de Waddenzee als de Delta. Thieltges: “In eerste instantie waren biologen bang dat deze soort de inheemse schelpdieren zou wegdrukken, maar dat is niet gebeurd. De enorm grote Japanse oesters concurreren wel om voedsel met andere schelpdieren die algen uit het water willen filteren. Toch zijn er geen inheemse schelpdieren verdwenen door de komst van deze soort.”

De riffen van Japanse oesters vormen inmiddels wel een basis waarvan heel veel andere organismen profiteren, weet Thieltges. “De oesterriffen zijn een basis geworden voor de vestiging van nieuwe mosseltjes. Die vinden in zo’n rif bescherming tegen bijvoorbeeld krabben. Op eenzelfde manier zien we dat rond exotisch Japans bessenwier meer biodiversiteit voorkomt dan rond inheemse wieren.”

Arme Wadden

Het is volgens Thieltges niet toevallig dat uitgerekend de Waddenzee soms profiteert van de introductie van soorten van elders. “De Waddenzee is relatief soortenarm, met heel veel dynamiek door wind, stroming en getij en een bodem van vooral zand en slib. Gebieden in de omgeving hebben relatief veel meer biodiversiteit. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit die rijkere milieus in de omgeving makkelijk soorten naar de Wadden komen en daar een verrijking van de biodiversiteit geven.”   

Thieltghes en collega’s schrijven in hun artikel dat de Waddenzee geologisch relatief jong is. “Dan is het dus normaal dat er minder diversiteit is en veel instroom met soorten van buiten.” De onderzoekers verwachten dat we met de veranderingen van het klimaat nog wel eens veel plezier kunnen beleven, juist met de exoten in de Waddenzee. “Wanneer het warmer wordt, zijn het vaak de exoten die beter tegen die nieuwe omstandigheden bestand zijn.”

Waakzaam

Net als de organisatoren van de Week van de invasieve exoten, die vooral bewustwording van de problemen willen brengen, benadrukt Thieltges dat het goed is om het verspreiden van planten of dieren, bijvoorbeeld via ballastwater in schepen, zo veel mogelijk te voorkomen. “Het introduceren van vreemde diersoorten brengt altijd een risico met zich mee. Maar ten aanzien van de exoten die er nu eenmaal al zijn of die spontaan onze kant op komen, is een wat positiever kijk zeker terecht.”

Week van de invasieve exoten

In de week van de invasieve exoten, die dit jaar van 16 tot en met 25 juni wordt ‘gevierd’, vragen de organisatoren vooral aandacht voor de problemen die exoten kunnen veroorzaken. Zo is de overlast door een plant als de Japanse duizendknoop niet te overschatten. Op veel plaatsen in Europa zorgt deze van oorsprong Aziatische plant voor problemen met gebouwen, dijken of andere bouwwerken. Aan de andere kant van de wereld, in Australië, wordt de reuzenpad gezien als één van de meest schadelijke geïntroduceerde exoten ter wereld. De Zuid-Amerikaanse pad werd in Australië geïntroduceerd om muizen te bestrijden in suikerrietplantages, maar vaagt ondertussen heel veel andere amfibieën van de kaart. Door zijn gif is de pad ook een groot probleem geworden voor veel predatoren die normaal gesproken van kikkers of padden leven. “In de Waddenzee zijn er eigenlijk geen voorbeelden van exoten die andere soorten hebben verdrongen”, benadrukt professor David Thieltges. “In de Week van de Invasieve exoten zouden we hier dus vooral de toegevoegde waarde willen vieren.”