Tijdelijke bescherming ‘derdelander’ uit Oekraïne eindigt op 4 maart 2024

De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid mocht de tijdelijke bescherming van een zogenoemde derdelander niet beëindigen op 4 september 2023. De derdelander vluchtte na het uitbreken van de oorlog uit Oekraïne naar Nederland en kreeg hier tijdelijke bescherming op basis van de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Voor de duur van de tijdelijke bescherming moet worden aangesloten bij deze richtlijn en daaruit volgt dat deze eindigt op 4 maart 2024. Dat betekent dat de derdelander vanaf dat moment geen recht heeft op verblijf in Nederland op grond van deze richtlijn. Dat blijkt uit een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van vandaag (17 januari 2024).

Achtergrond

In de eerste week na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne vluchtten meer dan 650.000 mensen naar lidstaten van de Europese Unie. De Europese Unie besloot toen om uitvoering te geven aan de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Mensen die uit Oekraïne vluchtten, kregen zo in de hele Europese Unie snel tijdelijke bescherming, zonder dat zij de gebruikelijke asielprocedure hoefden te doorlopen. Niet alleen Oekraïners kregen op basis van die richtlijn recht op tijdelijke bescherming, maar ook staatlozen en mensen met andere nationaliteiten die in Oekraïne asiel of een permanente verblijfsvergunning hadden. Daarnaast mochten de afzonderlijke lidstaten zelf kiezen of zij dezelfde tijdelijke bescherming ook wilden bieden aan mensen die in Oekraïne een tijdelijke verblijfsvergunning hadden, bijvoorbeeld voor werk of studie. De staatssecretaris besloot begin 2022 deze groep derdelanders ook tijdelijke bescherming te bieden. Maar in juli 2022 besloot hij daarmee te stoppen, omdat volgens hem de instroom te hoog was en derdelanders vaak veilig konden terugkeren naar hun land van herkomst. Voor derdelanders die al in Nederland waren, beëindigde hij hun tijdelijke bescherming op 4 september 2023.

Geen juridische basis voor beëindiging op 4 september 2023

De richtlijn biedt naar het oordeel van de Afdeling bestuursrechtspraak geen juridische basis om de tijdelijke bescherming eerder stop te zetten dan in de richtlijn is bepaald. Ook als lidstaten zelf ervoor hebben gekozen meer mensen tijdelijke bescherming te bieden dan strikt noodzakelijk, geldt dat zij de bescherming direct ontlenen aan deze richtlijn. Dat geldt dus ook voor de duur van de tijdelijke bescherming.

Tijdelijke bescherming derdelander eindigt wel op 4 maart 2024

De Afdeling bestuursrechtspraak oordeelt dat uit de Richtlijn Tijdelijke Bescherming volgt dat de tijdelijke bescherming van de derdelander wel eindigt op 4 maart 2024, in tegenstelling tot de tijdelijke bescherming van Oekraïners, staatlozen en mensen met andere nationaliteiten die in Oekraïne asiel of een permanente verblijfsvergunning hadden. Zij behouden de tijdelijke bescherming tot 4 maart 2025. Dit komt omdat de staatssecretaris sinds juli 2022 geen tijdelijke bescherming meer verleent aan derdelanders die een tijdelijke verblijfsvergunning hadden in Oekraïne. Zij vallen daarom niet onder het besluit van de Raad van de Europese Unie van oktober 2023 dat de tijdelijke bescherming verlengt tot en met 4 maart 2025.

Gevolg van de uitspraak

De uitspraak heeft tot gevolg dat de tijdelijke bescherming van alle derdelanders die een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne hadden en die zich voor 19 juli 2022 in Nederland hebben laten inschrijven in de basisregistratie personen, eindigt op 4 maart 2024. Dit betekent dat zij na 4 maart 2024 geen recht meer hebben op verblijf in Nederland op grond van de richtlijn. Zij kunnen wel een verblijfsvergunning op andere gronden aanvragen, zoals voor asiel.