Nieuw boek onthult systemisch falen in het sociaal domein

Hoe goedbedoeld ook, het huidige sociaal beleid in Nederland schiet vaak zijn doel voorbij. In het boek Verstrikt in het vangnet – Systeemfalen sociaal domein: analyse en therapie, onder redactie van emeritus hoogleraar Roel in ’t Veld, wordt blootgelegd hoe een opeenhoping van regels en systemen leidt tot onbedoelde chaos en schrijnend onrecht in de levens van kwetsbare burgers. Het boek verschijnt bij academische uitgeverij Eburon en biedt een diepgravende analyse én handvatten voor fundamentele verbetering van het stelsel.

Een tragisch systeem dat faalt

De aanleiding voor deze publicatie is de groeiende maatschappelijke verontwaardiging over hoe het sociaal domein functioneert. De toeslagenaffaire vormde slechts het topje van de ijsberg. Onder het oppervlak bevindt zich een complex stelsel van wetten en regels dat steeds moeilijker te overzien is – zelfs voor professionals, laat staan voor burgers die van deze regelingen afhankelijk zijn. Burgers verdwalen in een woud van voorschriften en administratieve vereisten, terwijl zij juist bedoeld zijn als de begunstigden van dit systeem. De ironie is pijnlijk: in de poging om rechtvaardigheid te waarborgen, veroorzaakt het systeem vaak onrecht.

In Verstrikt in het vangnet analyseren Roel in ’t Veld en een team van deskundigen de oorzaken van dit systemisch falen. Zij tonen aan dat het probleem niet beperkt blijft tot fouten in de uitvoering, maar dat deze fouten juist geworteld zijn in de ontwerpstructuren van wet- en regelgeving zelf. Door gebrek aan samenhang tussen verschillende regelingen ontstaat een bureaucratische jungle waarin de meest kwetsbare burgers de weg niet meer vinden.

Tussen rechtmatigheid en rechtvaardigheid

Een kernpunt in het boek is de analyse van de steeds groter wordende kloof tussen rechtmatigheid en rechtvaardigheid. Waar overheden zich richten op correcte uitvoering volgens de letter van de wet – rechtmatigheid – verliezen zij vaak uit het oog of de uitkomst van hun handelen nog wel als rechtvaardig kan worden beschouwd. De nadruk op handhaving en controle, versterkt door vergaande digitalisering en juridificering, heeft de menselijke maat in het sociaal domein naar de achtergrond gedrongen.

Burgers zijn inmiddels de enigen die het hele systeem in samenhang ervaren – en dat is doorgaans een negatieve ervaring. Terwijl verschillende overheidsinstanties elk slechts verantwoordelijk zijn voor een deel van het geheel, blijft de burger achter met een onoverzichtelijke berg regelgeving, verplichtingen en sancties, zonder duidelijke aanspreekpunten of mogelijkheden tot maatwerk.

Fundamentele analyse en perspectieven voor verandering

Verstrikt in het vangnet is opgebouwd uit twee delen. Het eerste deel bevat een uitgebreide analyse van het systeemfalen in het sociaal domein, inclusief een diagnose van de problemen en voorstellen voor ‘therapie’. Het tweede deel bestaat uit vijftien papers van experts uit verschillende disciplines, die hun licht laten schijnen over specifieke aspecten van het sociaal domein. Onder de auteurs bevinden zich vooraanstaande bestuurskundigen, juristen, economen en ervaringsdeskundigen.

Het boek benadrukt dat er geen snelle oplossingen zijn. Wel biedt het voorstellen voor zowel korte- als langetermijnstrategieën. Eén van de belangrijkste adviezen is om minder te sturen op gedetailleerde wetgeving en meer ruimte te creëren voor maatwerk en menselijke afweging. Daarbij zou volgens de auteurs een nieuw instituut een centrale rol moeten krijgen. Deze instantie zou moeten fungeren als schakel tussen burger en overheid en bevoegd worden om in complexe situaties tot bindende, rechtvaardige besluiten te komen.

Wetenschappelijke diepgang met praktische relevantie

Verstrikt in het vangnet onderscheidt zich van eerdere publicaties over het sociaal domein door zijn integrale benadering. Waar veel analyses zich beperken tot deelaspecten van het probleem – zoals de complexiteit van regels of de beperkingen van ICT-systemen – biedt dit boek een allesomvattend perspectief op de samenhang tussen verschillende systemen en praktijken. De auteurs hanteren inzichten uit de bestuurskunde, rechtswetenschap, organisatiekunde en psychologie om de hardnekkigheid van de problematiek te verklaren en alternatieven aan te reiken.

Roel in ’t Veld en zijn team vermijden daarbij gemakkelijke schuldtoewijzing. Niet individuele beleidsmakers of uitvoerders worden verantwoordelijk gehouden, maar het systeem als geheel wordt kritisch tegen het licht gehouden. Dat maakt het boek niet alleen relevant voor wetenschappers en beleidsmakers, maar ook voor iedereen die betrokken is bij of geraakt wordt door het sociaal domein.

Voor wie is dit boek?

Verstrikt in het vangnet is een onmisbaar werk voor beleidsmakers, bestuurders en professionals binnen het sociaal domein, maar ook voor wetenschappers, studenten en journalisten die zich willen verdiepen in de systemische oorzaken van falend beleid. Het biedt aanknopingspunten voor een fundamenteel andere benadering van beleid en uitvoering, met meer aandacht voor de leefwereld van de burger en minder voor bureaucratische beheersbaarheid.

Over de redactie

Roel in ’t Veld is emeritus hoogleraar bestuurskunde en een van de meest invloedrijke denkers over openbaar bestuur in Nederland. Hij was onder andere hoogleraar aan verschillende Nederlandse en buitenlandse universiteiten, en vervulde tal van bestuursfuncties in de publieke sector. Zijn onderzoek richt zich op governance, beleidsvorming en de rol van kennis in de democratische rechtsstaat. Voor meer informatie over de inhoud van het boek of eventuele interviews: KWINKgroep Den Haag 070-3596955, of Roel in 't Veld 06-50254273

Beschikbaarheid

Verstrikt in het vangnet – Systeemfalen sociaal domein: analyse en therapie is vanaf nu verkrijgbaar via de boekhandel of bij Academische Uitgeverij Eburon via www.eburon.nl. Het boek telt 256 pagina’s en is beschikbaar als hardcover. ISBN 978-94-6301-542-4. De winkelprijs is € 29,90.