Personeelsmonitor: Krappe arbeidsmarkt zet gemeentelijke dienstverlening onder druk

Het aantal medewerkers bij gemeenten is opnieuw gestegen, maar dit lost de uitvoering van het groeiende verplichte takenpakket van gemeenten niet op. De spanning op de arbeidsmarkt - 1 op de 5 vacatures is moeilijk vervulbaar - zet de gemeentelijke dienstverlening onder druk. Een lichtpunt is dat de kennis en expertise behouden blijft omdat 55% van de vrijwillige uitstromers bij een andere gemeente gaat werken. Dat blijkt uit de jaarlijkse Personeelsmonitor van A&O fonds Gemeenten, die vandaag verschijnt.

De coronacrisis en de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne laten zien dat gemeenten in tijden van crisis met meer werk en extra taken zich wendbaar en vitaal tonen. Maar de toenemende spanning op de arbeidsmarkt laat ook zien dat de rek er nagenoeg uit is. Actuele arbeidsmarktvraagstukken en het blijven investeren in toekomstig personeelsbeleid zijn grote uitdagingen voor gemeenten.

Gijsbert Boggia (bestuurder FNV Overheid/voorzitter bestuur A&O fonds Gemeenten):

“Laten we blijven investeren in gemeentelijke organisaties en medewerkers binnen een structurele arbeidsrelatie. Voor gemeenten wordt het duurzaam inzetbaar houden van haar medewerkers de komende jaren dan ook een absolute must. A&O fonds Gemeenten biedt praktische tools, kennis, subsidie én expertise voor ondersteuning van die ontwikkeling.”

Personele bezetting opnieuw toegenomen

Op 31 december 2021 waren er 172.500 medewerkers in dienst bij alle gemeenten. Daarmee is voor het zesde jaar op rij sprake van groei in de gemeentelijke personeelsbezetting. Meer werk en andere taken (ook corona gerelateerd) zijn de belangrijkste redenen voor de stijgende bezetting. Maar liefst 66 procent (2020: 47 procent) van de gemeenten verwacht dat de bezetting verder zal toenemen.

Hoe de situatie in 2022 daadwerkelijk zal zijn is voor een groot deel afhankelijk van het verloop van de oorlog in Oekraïne of er in het najaar een nieuwe coronagolf komt en of er al of niet bezuinigingen op gemeenten afkomen (herijking Gemeentefonds in 2023). In 2021 was 19 procent van de gemeentelijke vacatures moeilijk vervulbaar. Personeelstekort voor de functiegebieden ruimtelijke ordening/milieu, automatisering/ICT en welzijn/ jeugdzorg belemmerden gemeenten - net als in 2020 - in de uitvoering van het werk. De verwachting is dat dit ook de komende jaren lastig blijft.

Uitstroom neemt toe en belang van behoud jonge medewerkers

De uitstroom neemt toe, en de stijging die vanaf 2017 zichtbaar is lijkt zelfs te versnellen. Ruim de helft van de uitstromers nam vrijwillig ontslag. De medewerkers die vrijwillig uitstromen gaan volgens gemeenten meestal naar een andere gemeente (55 procent) of een andere overheidsorganisatie (28 procent). De uitstroom nam vooral toe in de leeftijdsgroep 25 tot 35 jaar. Voor deze jonge medewerkers is de belangrijkste reden van uitstroom onvoldoende carrièreperspectief/doorgroeimogelijkheden.

Wat opvalt is dat 62 procent van de gemeenten geen actief beleid heeft om jonge medewerkers te behouden, terwijl een groeiend aantal (22 procent) belemmeringen ervaart bij het aannemen van jongeren. In deze krappe arbeidsmarkt hechten gemeenten nog steeds veel waarde aan (gemeentelijke) werkervaring in plaats van het kijken naar de skills van de kandidaat (zie ook het onderzoek Jong@Gemeenten van A&O fonds Gemeenten).

Ziekteverzuim gestegen

Het ziekteverzuimpercentage is gestegen naar 5,8 procent (2020: 5,5 procent) en is daarmee weer op hetzelfde niveau als in 2018 en 2019. Met name het langdurig verzuim is toegenomen ten opzichte van 2020. Deze stijging kan niet los worden gezien van de coronapandemie. Werkdruk & stress en fysieke & fysiologische aandoeningen worden het meest genoemd als oorzaken van ziekteverzuim. A&O fonds Gemeenten biedt verschillende tools aan om op het werk gezond te blijven.

Opleidingsmogelijkheden

De belangrijkste reden van de uitstromers die vrijwillig ontslag namen is verbetering van de arbeidsvoorwaarden (58 procent) en onvoldoende opleidingsmogelijkheden (35 procent). Deze laatste reden valt op omdat de opleidingsuitgaven ook in 2021 lager waren dan begroot. De beperkingen door de coronapandemie hebben hier wellicht een rol in gespeeld. A&O fonds Gemeenten biedt verschillende tools aan om het beste uit medewerkers te halen.

Marcel Fluitman (wethouder Zeist/plv. voorzitter bestuur A&O fonds Gemeenten): “Er liggen grote uitdagingen voor gemeenten om de spanning op de arbeidsmarkt aan te pakken. A&O fonds Gemeenten heeft samen met de VNG het werkboek ‘Succesvol de Arbeidsmarkt op! Hoe pak je dat als gemeente aan?’ samengesteld. Een praktische handleiding om een antwoord te geven op actuele arbeidsmarktvraagstukken.”

Gemiddelde leeftijd gedaald en vrouwelijke leidinggevenden gelijk

De gemiddelde leeftijd van medewerkers is in 2021 gedaald naar 47,4 jaar (in 2020: 47,8 jaar). Voor het eerste sinds 2013 is het aandeel medewerkers jonger dan 35 jaar gelijk aan het aandeel medewerkers ouder dan 60 jaar.

Het aantal vrouwelijke leidinggevenden in de gemeentelijke sector is met 43 procent gelijk gebleven, maar blijft aanmerkelijk hoger dan het landelijk percentage van 26 procent vrouwelijke leidinggevenden.

Waar liggen kansen voor Gemeenten?

Om de arbeidsmarktknelpunten, met name de arbeidsmarktkrapte de komende jaren het hoofd te bieden ziet A&O fonds Gemeenten onderstaande kansen:

·         Medewerkers zonder gemeentelijke ervaring aannemen

·         Beleid op behoud en duurzame inzetbaarheid van medewerkers

·         Zichtbaar maken van interne doorstroommogelijkheden en opleiding & ontwikkeling

·         Vitaliteitsvraagstukke