De economie groeit, maar Nederland staat voor grote opgaven

De Nederlandse economie groeit. De vooruitzichten op korte termijn zijn positief. Maar Nederland staat voor grote opgaven. Internationale afspraken over defensie-uitgaven en over het klimaat zullen leiden tot fors hogere uitgaven en een groter beslag op de collectieve middelen. Grote opgaven zijn er ook op het terrein van de arbeidsmarkt, het belastingstelsel, de zorg en pensioenen. En er moet rekening mee worden gehouden dat met de huidige economische groei de roep om verbetering van de besteedbare inkomens zal toenemen. Dit alles brengt mee dat de beschikbare budgettaire ruimte om de afspraken na te komen en opgaven te realiseren wel eens minder groot zou kunnen zijn dan gedacht.

Dit schrijft de Afdeling advisering van de Raad van State in haar advies over de ontwerp-Miljoenennota 2018. Jaarlijks geeft de Afdeling advisering als onafhankelijk adviseur van de regering haar oordeel over de plannen voor de rijksbegroting van het komende jaar.

Beleidsarm

Door de huidige politieke situatie is de begroting voor het komende jaar beleidsarm. Er wordt op dit moment een nieuw kabinet geformeerd en het bestaande kabinet is demissionair. De Afdeling advisering is in haar advies dit jaar daarom terughoudend in haar opmerkingen over structuurmaatregelen. Voorgaande jaren heeft zij in haar adviezen over de Miljoenennota al gewezen op belangrijke uitdagingen op een aantal beleidsterreinen. Deze zijn niet wezenlijk veranderd.

Aanzienlijke opgaven

De verwachte economische groei van 3,3% in 2017 en 2,5% in 2018 is aanmerkelijk gunstiger dan de gematigde groei die eerder was geraamd. Nederland staat echter op de middellange termijn voor aanzienlijke opgaven. Als het komende kabinet kiest voor structuuraanpassingen zoals een brede belastingherziening of wijziging in het arbeidsmarktbestel, dan moeten daarvoor de nodige middelen worden vrijgemaakt. Ook zijn er internationale afspraken gemaakt die tot hogere uitgaven zullen leiden, zoals het verhogen van het defensiebudget en de klimaat- en energiedoelstellingen die zijn overeengekomen in het Verdrag van Parijs. Bovendien zal ook de burger meer willen profiteren van de economische groei. Dat kan eveneens een weerslag hebben op de beschikbare budgettaire ruimte.

Scherpe keuzes

Ondanks de economische groei blijft het dan ook van belang dat het komende kabinet nu scherpe keuzes maakt, zodat het in economisch mindere tijden niet meteen zeer pijnlijke maatregelen hoeft te treffen. Het zou buitengewoon jammer zijn als de beschikbare ruimte die er wel is, onmiddellijk leidt tot consumptieve overheidsbestedingen. In plaats daarvan kan die ruimte worden gebruikt voor noodzakelijke structuuraanpassingen die ook kosten met zich brengen.

Verdringing

Uit de Miljoenennota blijkt dat er in het afgelopen decennium een verschuiving heeft plaatsgevonden in het patroon van de overheidsuitgaven. De groei van de collectieve zorguitgaven heeft daarbij andere overheidsuitgaven verdrongen. De collectieve zorguitgaven spelen niet alleen een voorname rol in de verdringing van andere uitgaven, maar ook bij de achterblijvende koopkrachtontwikkeling en beperking van het besteedbare inkomen. Zonder verder ingrijpen zal de groei van de zorguitgaven (4,1% reëel per jaar) de komende jaren veel hoger zijn dan de voorziene economische groei. Het blijft daarom van groot belang de factoren van deze groei nader te analyseren en zo mogelijk te begrenzen.

Ambities

Frequente wijziging en verfijning van regelingen en instrumenten zijn beleidsmatig en politiek begrijpelijk. Toepassing van verfijnde regels stelt hoge eisen aan de kwaliteit van het bestuur, van wetgeving, van uitvoeringsorganisaties en van de (digitale) infrastructuur. Ambities moeten worden vertaald in beleid dat effectief en goed uitvoerbaar is. En beleid moet vooral niet voorbijgaan aan de burger voor wie het is bedoeld. Daar horen passende middelen en goed toegeruste mensen bij. Uiteindelijk betekent dit dat of fors moet worden geïnvesteerd in de kwaliteit van het openbaar bestuur of dat het ambitieniveau in overeenstemming wordt gebracht met wat gelet op de beoogde inzet van middelen en mensen realistisch is.