'Met een spoorweg door 't plantsoen verliest Utrecht zijn fatsoen'

Tentoonstelling over 150 jaar Maliebaanstation in Spoorwegmuseum

'Met een spoorweg door 't plantsoen verliest Utrecht zijn fatsoen'. Het was één van de leuzen waarmee bewoners in Utrecht in 1870 protesteerden tegen het voorgenomen traject van de Oosterspoorlijn waarbij een deel van de Singel gedempt zou worden. De spoorlijn en het station kwamen er toch, maar dan wel via een alternatief tracé aan de oostkant van de Maliebaan. Het Spoorwegmuseum blikt met een uitgebreide tentoonstelling terug op de komst van het Maliebaanstation in 1874 en de verschillende functies die het station sindsdien had.

Tentoonstelling 'Maliebaanstation 150 jaar'

25 april t/m 1 november 2024

www.spoorwegmuseum.nl

Maliebaanstation 1876 (collectie Spoorwegmuseum)

De tentoonstelling

Het Maliebaanstation is één van de iconische gebouwen van de stad Utrecht en tevens entreegebouw van het Spoorwegmuseum. Dit jaar is het 150 jaar geleden dat de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij het station opende. In de tentoonstelling ‘Maliebaanstation 150 jaar’ komen diverse facetten van het station aan de orde. Van de roerige aanloop tot de bouw, het aanvankelijke succes en de teloorgang en uiteindelijke sluiting van het station in 1839 tot de aanwijzing van het gebouw als vestigingsplaats van het Spoorwegmuseum. Ook laat de tentoonstelling zien welke activiteiten er op een 19e eeuws stationscomplex plaatsvonden en wie er allemaal werkten.

Architect

Lange tijd werd verondersteld dat het Maliebaanstation is ontworpen door architect A.L. (Dolf) van Gendt. Hij was tot 1874 werkzaam voor de HSM en ontwierp stations op de lijn Amsterdam-Den Helder. Er zijn echter geen bronnen of aanwijzingen dat hij daarnaast bij de bouw van het Maliebaanstation van de HSM betrokken was. Veel waarschijnlijker is het dat de ingenieurs van het ‘Bureau Oosterspoorweg’ tekenden voor zowel de aanleg van de lijn als voor aanliggende stations, waaronder het Maliebaanstation. Het Spoorwegmuseum vond in het archief een bijzondere foto uit ca 1872 van de leden van ‘Bureau Oosterspoorweg’ met in het midden ‘eerstaanwezend’ ingenieur Jan Kalff.

Bureau Oosterspoorweg ca 1872 (collectie Spoorwegmuseum)

Historie

Aanvankelijk floreerde het station –je kon er opstappen op de trein naar Parijs- maar gaandeweg verloor het station zijn belangrijke functie en werd het stil. Dichter F. Bordewijk omschreef in 1935 de sfeer in het station treffend als “een lijk boven aarde, dat vaak nog beklemmend onzen droom zal beheerschen”. In 1939 viel het doek en sloot het station voor reizigersvervoer. Het grotendeels verlaten Maliebaanstation wordt nog als rangeer- en goederenstation gebruikt, ook vindt het Bureau van Gevonden Goederen een onderkomen in het station. In de Tweede Wereldoorlog namen de Duitsers bezit van het Maliebaanstation met als zwarte bladzijde de deportatietransporten van Utrechtse Joden. Na de oorlog werd besloten dat het Maliebaanstation de ‘blijvende behuizing’ zou worden van het Spoorwegmuseum. Op 28 november 1953 was het zover, voor een kwartje entree konden bezoekers een gedeelte van het nieuwe museum bezoeken. In november 1954 was het gehele museum klaar en vond de officiële opening plaats. In 2005 werd het station weer in authentieke staat teruggebracht en sindsdien fungeert het als monumentaal entreegebouw van het vernieuwde Spoorwegmuseum.