Judith Herzbergs Leedvermaak trilogie voor het eerst in de Nederlandse theaters

In haar beroemde trilogie – Leedvermaak, Rijgdraad, Simon – schetst Judith Herzberg met veel gevoel voor humor een portret van een familie in Amsterdam tussen begin jaren zeventig en de eeuwwisseling. Nooit eerder werden de drie stukken in ons land op één avond vertoond. Leedvermaak (1982) was een echte theaterhit, waarvan wordt gezegd dat de rijen voor de kassa van Frascati tot aan de Dam stonden. Rijgdraad(1995) werd geschreven in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, ter gelegenheid van vijftig jaar bevrijding. Het derde deel van de trilogie, Simon (2001), beleeft zijn Nederlandse première bij Het Nationale Theater. In samenwerking met de schrijver zijn de drie stukken bewerkt tot een avondvullende toneelmarathon van 4.5 uur, met twee pauzes. Regisseur Eric de Vroedt, veertien topacteurs en zes livemusici van New European Ensemble tekenen voor een veelbelovende theateravond. De voorstelling gaat op 19 maart in première in Theater aan het Spui in Den Haag en is van 16 maart t/m 26 mei te zien in theaters in het land. 

Het verhaal 

In 1972 trouwt Lea voor de derde keer. Haar kersverse echtgenoot is de succesvolle arts Nico. Haar ouders, Ada en Simon, hebben de oorlog overleefd, maar ze ondervinden er toch nog de gevolgen van. Op het bruiloftsfeest worden de familieverhoudingen steeds ingewikkelder. Ook Lea's onderduikmoeder, Riet, is aanwezig. Terwijl Ada en Simon zich afwenden van het verleden en stug proberen door te leven, worstelt Lea nog met haar eigen geschiedenis en met die van haar ouders. 

Een kwarteeuw volgen we lief en leed van Lea’s familie en haar vrienden. Kinderen worden geboren, ouderen gaan dood. Herinneringen worden opgerakeld en weer diep weggestopt. De jongste generatie biedt hoop en heeft nieuwe energie. Maar toch blijft het trauma van de oorlog nog voelbaar. Als de jongste familieleden oud genoeg zijn, willen ze niets liever dan het verstikkende zwijgen doorbreken.

Onverwerkte trauma’s staan geluk in de weg  

De Leedvermaak trilogie laat zien hoe onverwerkte trauma’s generaties lang kunnen doorwerken. Judith Herzberg heeft dat meesterlijk en herkenbaar opgeschreven in achteloos lijkende, luchtige en tintelende dialogen. Lichtvoetig, wrang en ontroerend. Eric de Vroedt: "De Leedvermaak trilogie gaat over groot en klein menselijk leed, met daaronder steeds de verleiding te zwijgen en weg te kijken."

Topacteurs spelen dicht op de huid in kleine en middenzalen

De première van de trilogie stond oorspronkelijk gepland in 2020, het jaar waarin we 75 jaar vrijheid vierden. Toen zou de voorstelling slechts vier theaters in Nederland aandoen.In 2022 is gekozen voor een uitgebreide tournee langs de kleine- en middenzalen. Zo spelen de acteurs het stuk dicht op de huid en wordt de kracht van de dialogen nog sterker invoelbaar. 

Naast de ensembleleden van Het Nationale Theater; Antoinette Jelgersma, Betty Schuurman, Bram Coopmans, Hein van der Heijden, Jaap Spijkers, Mariana Aparicio Torres, Rick Paul van Mulligen, Soumaya Ahouaoui en Tamar van den Dop, zien we Bodil de la Parra, Gustav Borreman, Johannes Wirix-Speetjens, Malou Gorter en Nick Renzo Garcia als deze Amsterdamse familie en haar vrienden. 

Een landelijke dialoog over vrijheid

Het Nationale Theater gelooft dat theater de uitgelezen plek is voor reflectie en gesprek. Hier hoor en zie je de verhalen van ‘de ander’, met andere waarden en zienswijzen. In de dialoog met de ander ontstaat empathie, wat de basis kan vormen voor een tolerantere en meer saamhorige samenleving. Daarom organiseert het gezelschap rondom de Leedvermaak trilogie diverse programma’s om het gesprek te stimuleren over wat vrijheid in onze tijd betekent:  

Lezen met… Leedvermaak 

Elke theatervoorstelling begint met een tekst. Nieuw, eeuwenoud, bewerkt, in concept of helemaal uitgeschreven. Maar wat vertelt die tekst? Wat is er herkenbaar aan de personages en de situaties? En hoe komt die tekst uiteindelijk tot leven in de voorstelling? Deelnemers aan het programma Lezen met… Leedvermaak ontvangen de boekuitgave van de trilogie (De Harmonie, 2020) en lezen onder deskundige begeleiding de theatertekst. Rond de tafel ontstaat een beeld van de voorstelling én een gesprek over de personages, hun motieven en de dieperliggende thema’s. In twee avonden wordt de tekst gelezen en hoor je als deelnemer alle achtergronden. Na een bezoek aan de voorstelling komen de deelnemers nog één keer bij elkaar om na te praten. 

Tussen jou en mij. Een gesprek tussen generaties.

De voorstelling vertelt het verhaal van drie generaties uit een familie. In het contextprogramma Tussen jou en mij, dat meereist met de voorstelling, brengt Het Nationale Theater twee generaties met elkaar in contact; het publiek en jongeren uit de stad. In de foyers van de theaters gaan zij tijdens de pauzes het gesprek met elkaar aan. In een speciaal ontworpen installatie delen ze momenten over wat kenmerkend is voor hun generatie en wat er (on-)besproken blijft in hun familie. Wat van jouw familie echoot door in jou? Wat heb je meegekregen van voorgaande generaties? En wat zou je zelf anders doen of niet willen doorgeven aan toekomstige generaties. Kijkend in elkaars ogen ontstaat een goed gesprek; tussen jou en mij.

Judith Herzberg

Judith Herzberg debuteerde in 1961 met haar eerste gedichten in Vrij Nederland. In 1963 verscheen haar eerste bundel, Zeepost. Vanaf het begin van de jaren zeventig volgden toneel- en tv-stukken, filmscripts en teksten voor musicals. Het werk van Herzberg werd onder anderen bekroond met de Nederlands-Vlaamse Toneelschrijfprijs en de P.C. Hooftprijs voor poëzie: “Herzbergs poëzie is hartverscheurend eenvoudig en juist daardoor complex. Haar precieze observaties uit het dagelijks leven leggen iets essentieels van het menselijk verkeer bloot. Haar toon is altijd natuurlijk, zo natuurlijk dat die alleen maar het gevolg kan zijn van een enorme beheersing van taal en vorm, van techniek. Die beheersing blijkt ook uit de manier waarop ze klank gebruikt. Haar taal nadert de muziek”, zo stelde de jury onder voorzitterschap van Marita Mathijsen-Verkooijen. 

In 2018 ontving Judith Herzberg uit handen van Koning Willem Alexander de Prijs der Nederlandse Letteren, de meest prestigieuze literaire prijs in het Nederlandse taalgebied, voor haar oeuvre.

New European Ensemble

Voor de Leedvermaak trilogie werkt Het Nationale Theater voor het eerst samen met de musici van het New European Ensemble, die de nieuw gecomponeerde muziek van Florentijn Boddendijk en Remco de Jong tot leven wekken op het toneel. 

Het New European Ensemble werd in 2009 in Nederland opgericht door gepassioneerde internationale musici. Het ensemble werd in de pers bejubeld om haar ‘fantastische’ (NRC) en ‘exemplarische uitvoeringen’ (de Volkskrant) en werd geprezen als ‘een van de beste ensembles van Nederland’ (Nieuwe Noten). De missie van het ensemble is om hedendaagse en 20e-eeuws repertoire op een aangrijpende en laagdrempelige wijze te presenteren voor een breed publiek. Daarom wordt vaak gezocht naar combinaties met film, literatuur, dans, theater en beeldende kunst. Het New European Ensemble speelt in alle vooraanstaande concertzalen en theaters in Nederland. Ook is het ensemble regelmatig te horen bij belangrijke festivals in binnen- en buitenland en het gaf concerten in onder meer Engeland, Zweden, Finland, Duitsland China, België, Duitsland en Italië.

Première en speelperiode

De Leedvermaak trilogie gaat op 19 maart 2022 in première in Theater aan het Spui in Den Haag en is van 16 maart t/m 26 mei te zien in Den Haag, Zwolle, Breda, Alkmaar, Hoorn, Venlo, Utrecht, Rotterdam, Heerlen, Amsterdam, Nijmegen, Drachten, Enschede, Den Bosch en Haarlem. Kaarten via: hnt.nl/leedvermaak 

Colofon

tekst Judith Herzberg  


regie Eric de Vroedt  


cast Antoinette Jelgersma, Betty Schuurman, Bodil de la Parra, Bram Coopmans, Gustav Borreman, Hein van der Heijden, Jaap Spijkers, Johannes Wirix-Speetjens, Malou Gorter, Mariana Aparicio Torres, Nick Renzo Garcia, Rick Paul van Mulligen, Soumaya Ahouaoui en Tamar van den Dop.

compositie en livemuziek Florentijn Boddendijk & Remco de Jong 

livemuziek New European Ensemble o.l.v. Emlyn Stam

fluit: Felicia van der End / Jana Machalett

klarinet: James Meldrum

viool: Rada Ovcharova / Arisa Fujita 

cello: Willem Stam / Sebastiaan van Halsema / Matthijs Broersma

bewerking Judith Herzberg

bewerking en dramaturgie Willemijn Barelds

decorontwerp Maze de Boer

kostuumontwerp Lotte Goos

lichtontwerp en video Bernie van Velzen