Raad van State verkent opties voor de toekomst van de euro

Nederland heeft als internationaal georiënteerd land een groot belang bij de euro en is daarom gebaat bij een vanzelfsprekende onomkeerbaarheid van de euro. Dit vraagt om een betere naleving van de Europese afspraken over begrotingen en structurele hervormingen. Ook eerder afgesproken verbeteringen zoals de bankenunie moeten worden ingevoerd. Versterking van de democratische verantwoording is nodig. Door aanvullende stappen kan de schokbestendigheid worden vergroot en het economisch potentieel van de muntunie beter benut.

Dat schrijft de Afdeling advisering van de Raad van State in een voorlichting die zij op verzoek van de Tweede Kamer heeft uitgebracht over de toekomst van de monetaire unie. In het rapport brengt zij de voor- en nadelen van verschillende mogelijke ontwikkelingen in kaart. Ook doet de Afdeling advisering voorstellen om de handhaving van Europese afspraken te verbeteren. Deze verkenning kan Nederland helpen voorbereid te zijn op de discussie over de toekomst van de euro.

Muntunie in Nederlands belang

"Op monetair terrein heeft de muntunie een belangrijke mate van stabiliteit gebracht," aldus de Afdeling advisering. De koopkracht van de euro is stabiel en blijft niet achter bij die van de gulden. Ook in verhouding tot andere valuta is de euro een 'harde' munt. De open en internationaal georiënteerde Nederlandse economie heeft belang bij voorzetting van de muntunie. Door de euro wordt 60% van de Nederlandse handel zonder wisselkoersrisico afgehandeld. Het uiteenvallen van de muntunie of een eenzijdige uitstap zou economisch en politiek tot hoge kosten leiden en grote onzekerheid meebrengen. Nederland is gebaat bij een "vanzelfsprekende onomkeerbaarheid van de euro".

Euro als munt geloofwaardig, maar niet alle verwachtingen zijn uitgekomen

Voor Nederland heeft de euro positieve economische gevolgen gehad, maar dat geldt in mindere mate voor de eurozone als geheel. Anders dan verwacht zijn de eurolanden slechts beperkt naar elkaar toegegroeid. Hoewel de crisis ook landen buiten de muntunie hard trof, zijn de problemen in het eurogebied versterkt door onvolkomenheden in de opzet van de muntunie. Inmiddels is op veel onvolkomenheden actie ondernomen waardoor de muntunie er nu sterker voor staat. Niettemin is er nog twijfel of de muntunie voldoende bestand is tegen nieuwe crises en het economische en sociale perspectief biedt dat nodig is om het draagvlak voor de euro duurzaam zeker te stellen.

Verkenning van verschillende opties

In het rapport beoordeelt de Afdeling advisering mogelijke opties voor de toekomst van de euro aan de hand van economische en politiek-institutionele gevolgen en het Nederlandse belang. Wil de muntunie op lange termijn houdbaar blijven, dan is het in ieder geval nodig om de banken- en kapitaalmarktunie te voltooien, nadat probleemleningen en overheidsschuld op bankbalansen bevredigend zijn geregeld. Maar ervaren tekortkomingen over democratische verantwoording worden daarmee nog niet opgepakt, evenmin als betere handhaving van Europese afspraken. Voor dat laatste zou in een 'decentrale' optie grotere verantwoordelijkheid bij de lidstaten kunnen worden belegd in combinatie met versterking van marktdiscipline. In een 'centrale' optie zou handhaving van afspraken kunnen worden belegd bij een onafhankelijke Europese toezichtautoriteit in combinatie met meer samenwerking tussen lidstaten. Elke optie kent voor- en nadelen en het rapport van de Afdeling advisering schetst de mogelijkheden om de risico's voor Nederland te beperken.

Een vergaande uitbreiding van het delen van risico's, in de vorm van een Europese begroting of eurobonds, ligt vanuit Nederlandse optiek minder voor de hand zolang er grote structurele verschillen tussen landen zijn. Wel kunnen financiële prikkels die erop zijn gericht deze verschillen door structurele hervormingen te verminderen, de muntunie verstevigen. Het risico dat problemen in lidstaten negatieve gevolgen voor het gehele eurogebied hebben, moet worden beperkt. Hiervoor is een financieel vangnet wenselijk dat onder strikte condities tijdelijke financiële steun geeft. Een Europees Monetair Fonds zou daartoe kunnen dienen. Dat zou een meer beperkte taakopvatting van de ECB mogelijk maken, die nu noodgedwongen te veel als vangnet functioneert.

Versterking van democratische verantwoording is nodig voor behoud van het draagvlak. Als alternatief voor een grotere rol voor het Europees Parlement zou men kunnen denken aan de instelling van een op de eurozone gerichte commissie binnen het Europees Parlement of de oprichting van een eurozoneparlement. Het Nederlandse parlement kan meer anticiperen op het Europese besluitvormingsproces. Op langere termijn is herinvoering van het dubbelmandaat denkbaar waarbij enkele parlementsleden ook Europees volksvertegenwoordiger zijn en zo de verbinding kunnen leggen.