Toepassing hardheidsclausule bij overname private toeslagenschulden

De Afdeling bestuursrechtspraak geeft in een uitspraak van vandaag (12 februari 2025) voor het eerst inzicht in hoe de zogenoemde hardheidsclausule bij overname van private toeslagenschulden moet worden toegepast. De Afdeling bestuursrechtspraak deed in mei 2024 al een uitspraak over de wettelijke voorwaarden voor het overnemen van private toeslagenschulden van gedupeerde ouders. Deze uitspraak gaat over de mogelijkheid van de minister om in een schrijnend geval af te wijken van de wet, bijvoorbeeld als een gedupeerde ouder niet voldoet aan de wettelijke voorwaarden voor overname van een toeslagenschuld.

Achtergrond

Het gaat in deze zaak om een vrouw die in februari 2021 € 30.000 ontving op grond van de Catshuisregeling. Direct daarna heeft zij zo’n  €12.000 gebruikt om enkele schulden bij de ING af te lossen. Aan de minister van Financiën vroeg ze dat geld vervolgens terug op grond van de regeling voor overname en compensatie van private toeslagenschulden. Maar de minister wees dat verzoek af, omdat de vrouw niet voldeed aan de wettelijke voorwaarden voor overname van haar ING-schulden. De rechtbank Noord-Holland bevestigde dat in een eerdere uitspraak en oordeelde verder dat de minister ook niet de zogenoemde hardheidsclausule hoefde toe te passen. Deze clausule biedt de minister de mogelijkheid om in een schrijnend geval af te wijken van de wet.

Hoe moet hardheidsclausule worden toegepast?

De hardheidsclausule in het kader van de Wet hersteloperatie toeslagen kan worden toegepast in bijzondere situaties. Het gaat dan om situaties waarbij toepassing van de wet “onbillijk uitpakt”. Of om situaties waarbij sprake is van zodanige schrijnende omstandigheden dat de minister moet afzien van het toepassen van de wet. Of de wetgever die situaties van tevoren heeft kunnen voorzien of niet is daarbij niet van doorslaggevend belang. Bij schrijnende omstandigheden kan worden gedacht aan serieuze en structurele financiële nood, aan ernstige medische omstandigheden, of aan andere ontwrichtende persoonlijke omstandigheden. Daarbij gaat het niet zozeer om omstandigheden die zich hebben voorgedaan in de periode van de toeslagenaffaire zelf. Die zijn vanzelfsprekend in veel gevallen schrijnend geweest en hebben tot schade geleid waar de Wet hersteloperatie toeslagen nu juist een oplossing voor beoogt te bieden. Het moet dus gaan om actuele omstandigheden die samenhangen met de weigering om schulden over te nemen of te compenseren. De Afdeling bestuursrechtspraak benadrukt dat de hardheidsclausule een uitzondering maakt op de wet. Het ligt daarom op de weg van de aanvrager om zo concreet mogelijk aan te geven wat zijn of haar situatie bijzonder of schrijnend maakt.

Toepassing hardheidclausule in deze zaak

Net als de rechtbank oordeelt ook de Afdeling bestuursrechtspraak in de uitspraak dat de vrouw niet voldoet aan de wettelijke voorwaarden voor compensatie van haar ING-schulden. En haar omstandigheden zijn niet zo schrijnend dat de minister een uitzondering moet maken en haar afgeloste schulden alsnog moet compenseren. Het is zonder meer aannemelijk dat de vrouw destijds in financiële nood verkeerde toen zij bij de ING leningen afsloot. Maar om in aanmerking te komen voor toepassing van de hardheidsclausule moet het gaan om actuele omstandigheden die samenhangen met de weigering van de minister om haar afgeloste schulden te compenseren. In dit verband heeft zij alleen aangevoerd dat zij het oneerlijk vindt dat zij door haar vroege aflossing van haar leningen niet meer het volledige bedrag van de Catshuisregeling vrij kon besteden. Maar daarmee is naar het oordeel van de Afdeling bestuursrechtspraak niet een zodanige schrijnende financiële situatie ontstaan dat de minister voor haar een uitzondering had moeten maken. De vrouw en haar advocaat zijn niet op de rechtszitting geweest om eventuele andere persoonlijke omstandigheden toe te lichten.