RVS: Aandacht voor diversiteit en inclusie in de zorg noodzakelijk voor passende zorg

Iedereen in Nederland heeft recht op passende zorg en ondersteuning, maar de werkelijkheid is anders. Binnen de zorgsector is te weinig aandacht voor verschillen tussen mensen zoals lichamelijke en psychische vermogens, culturele achtergrond en sekse. Dit verkleint de kansen van mensen op passende zorg. De Nederlandse samenleving wordt bovendien steeds diverser. Dit heeft gevolgen voor de zorgvraag en zorgt voor nieuwe vormen van kwetsbaarheid. Bovendien vinden in de dagelijkse praktijk van de zorg discriminatie en uitsluiting plaats. De dubbele opdracht van erkennen van verschil en het bestrijden van ongelijkheid stelt de samenleving en de zorg voor een grote opgave. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) pleit in het essay ‘Passende Zorg is Inclusieve Zorg’ voor meer kennis, bewustwording en handelen voor het inclusiever organiseren van zorg en ondersteuning.

Verschillen doen ertoe

Aandacht voor diversiteit is volgens de RVS noodzakelijk omdat zorgbehoeften van veel Nederlanders nog onvoldoende worden gezien. Zo durven LHBTI-ouderen niet altijd open te zijn over hun seksuele oriëntatie, worden zorgbehoeften van mensen met een verstandelijke beperking niet goed begrepen en melden vrouwen 50% meer bijwerkingen van medicijnen dan mannen. Beter oog hebben voor verschillen tussen mensen op het gebied van bijvoorbeeld gender, sekse en afkomst is een morele en juridische plicht van de overheid gezien het recht op zorg dat iedere Nederlander heeft. Daarnaast is oog voor verschillen in de zorg essentieel voor het tegengaan van schrijnende gezondheidsverschillen en het bevorderen van de houdbaarheid van zorg.

Juist als we ondoelmatige zorg willen tegengaan is aandacht voor de kenmerken en achtergrond van patiënten cruciaal. Ten slotte is aandacht voor verschillen nodig om veilige en prettige opleidings- en werkomgevingen mogelijk te maken. Als gevolg van discriminatie en impliciete uitsluiting is werken in de zorg en het vormgeven aan een loopbaan in de zorg voor veel mensen niet aantrekkelijk.  

Passende zorg is inclusieve zorg

Het hebben van aandacht voor verschillen tussen groepen is dus essentieel, maar niet genoeg. Het tegengaan van ongewenste gezondheidsverschillen en discriminatie vraagt om een aanpak die zich richt op inclusie in de zorg. Bij inclusieve zorg staat de vraag centraal wanneer en waarom verschil ertoe doet in de zorg. Het maakt de stapeling van factoren zichtbaar die maakt dat mensen geen toegang hebben tot goede zorg. Dat is juist in de zorg, waar biologische en sociale factoren nauw met elkaar verbonden zijn, van belang. Werken aan inclusieve zorg begint bij het weten en erkennen dat niet enkel hoe mensen leven (leefstijl) maar ook wie ze zijn (identiteit) van invloed is op de gezondheid van het individu. Bovendien vereist dit van zorgprofessionals en de overheid alertheid rond de vraag wanneer zorg daadwerkelijk passend is en mag afwijken van gebruikelijke normen en richtlijnen.

Met andere woorden: als we willen dat zorg en ondersteuning voor mensen passend is, moeten we de zorg inclusiever organiseren. Dat inzicht heeft ook gevolgen voor landelijk beleid over passende en houdbare zorg wat recentelijk vorm heeft gekregen in het Kader Passende Zorg en het Integraal Zorgakkoord. Wat voor de een onnodig is, kan voor de ander cruciaal en dus passend zijn. Vraagstukken over het aanbod van zorg en ondersteuning dat als passend en maatschappelijk relevant wordt beschouwd komen daarmee in een ander licht te staan. Daarom pleit de Raad ervoor om een vijfde principe toe te voegen aan Passende Zorg, namelijk dat passende zorg inclusief georganiseerd wordt. Dat betekent dat zorgverleners zich op hun werkplek veilig, gerespecteerd en gewaardeerd moeten voelen en dat de zorg open moet staan voor verschillen tussen zorgverleners, deze verschillen accepteert en naar waarde schat.

Maak van inclusieve zorg een integraal beleidsthema

De RVS presenteert in het essay denkrichtingen om zorgorganisaties, beroepsorganisatie en de overheid aan te zetten tot inclusieve zorg: van beleidsmakers tot zorgbestuurders, medisch specialisten, persoonlijk begeleiders, gedragswetenschappers, huisartsen, verpleegkundigen, sociaal werkers en verzorgenden. We pleiten daarom voor het benutten van meer kennis en het vergroten van het bewustzijn hierover en het creëren van ruimte voor professionals om naar het belang van inclusieve zorg te handelen.

Ook de regering zal hier sturing aan moeten geven door bijvoorbeeld te normeren bij het tegengaan van discriminatie. Of door het soms ongemakkelijke gesprek over inclusie te faciliteren. En door te prioriteren als het gaat om de verschillende opgaven van waar ‘Passende Zorg’ een antwoord op moet bieden. Kortom: bij onvoldoende aandacht voor diversiteit en de risico’s daarvan zullen gezondheidsverschillen en ongewenste gezondheidseffecten toenemen. En dat gaat ten koste van de veerkracht van de samenleving. Veerkracht die we met name in tijden van crises en schaarste in de gezondheidszorg hard nodig hebben.