Nieuwe inzichten over ons brein kunnen een ander licht werpen op de crises in onze wereld

HAARLEM, 11 januari, 2024  - Neurowetenschapper Ben van Cranenburgh, schrijver van het boek Oorlog en brein, pleit voor een beter inzicht in de invloed van oorlog en rampspoed op de hersenen van slachtoffers en vluchtelingen. De opvang, hulpverlening en behandeling van posttraumatische stressstoornissen (PTSS) kan daardoor aanzienlijk worden verbeterd. Het boek is geschreven voor iedereen die met PTSS te maken heeft: vluchtelingen, slachtoffers, oorlogsveteranen, oorlogskinderen, zorgverleners, beleidsmakers, politici en andere geïnteresseerden.

Van Cranenburgh (Haarlem, 1945) beschrijft hoe onder meer oorlog, hongersnood, epidemieën, mishandeling, seksueel geweld en andere traumatische omstandigheden van specifieke invloed zijn op ons brein. De neurowetenschapper: “Anno 2024, waarin miljoenen mensen op de vlucht zijn voor oorlog en geweld is, het absoluut nodig ons hierin te verdiepen. Wereldwijd zijn ruim 90 miljoen mensen op zoek naar een veilige plek. Vaak worden ze onder erbarmelijke omstandigheden opgevangen in buurlanden. Slechts een klein deel weet het Westen te bereiken.”

Uiteraard zijn mensen in een oorlogsomgeving uiterst waakzaam en slapen licht. Bovendien zijn ze overgevoelig voor prikkels, vaak angstig en vertrouwen ze niemand. In een oorlogssituatie hebben deze verschijnselen een duidelijke functie - in de veilige wereld keert het zich echter tegen hen. Van Cranenburgh: “We spreken dan van posttraumatische stressstoornis, een verzameling symptomen die eigenlijk het logisch gevolg zijn van het effect dat rampspoed op de hersenen heeft. In die zin is PTSS geen “ziekte” in de strikt medische zin, maar wel een ernstig klachtenpatroon dat vanuit verschillende perspectieven genuanceerd moet worden bezien. Oorlog en brein draagt suggesties aan om aan de hand van inzichten uit de neurowetenschappen zorgvuldiger om te gaan met de diagnose PTSS.

Daarbij stelt Van Cranenburgh nog het volgende: Vluchtelingen worden in ons land te vaak als ‘probleem’ gestigmatiseerd, terwijl deze groep juist de Nederlandse samenleving kan verrijken met haar kennis en kunde. Bovendien kent ons land inmiddels een groeiend gebrek aan personeel in talloze sectoren. Niet zelden kunnen deze vaak goed geschoolde mensen in dat structurele tekort voorzien. Biedt vluchtelingen daarom een veilige, prettige en leerrijke omgeving, waarin ze zich kunnen ontplooien door zinvolle en gewenste bezigheden. Dat is tegelijk zeer effectief om vluchtelingen te helpen hun traumatische verleden te verwerken.

Manifest voor een betere wereld

Oorlog is slechts één van de uitwassen van een wereld die in crisis verkeert. In zijn recente verschenen boek Manifest voor een betere wereld pleit de neurowetenschapper voor rigoureuze maatregelen om de armoede en ongelijkheid op te lossen en de geprivatiseerde energiebedrijven en zorgverzekeringen weer in handen van de overheid te geven. Maar ook: een ban op te ver doorgeschoten reclame, beperking van auto- en vliegverkeer door efficiënt openbaar vervoer op Europees niveau en verregaande ontwapening ondersteund door een krachtige Verenigde Naties. Ook hier is het geestelijke en materiële welzijn van mensen het leidmotief. Van Cranenburgh: “Het boek schetst de impasse waarin onze samenleving is terechtgekomen. Ik draag discussiestof en ideeën voor verandering aan.”

Volgens de auteur zijn marktwerking en economische groei na de jaren 80 heilig verklaard. De overheid stootte publieke diensten af die werden ‘vermarkt.’ Het gevolg: chaos op de energie- en communicatiemarkt, geen betaalbare woningen, ernstige personeelstekorten in de zorg, onderwijs en openbaar vervoer, toenemende armoede, ongelijkheid in inkomen en de toenemende vernietiging van natuur en milieu. Hier is volgens Van Cranenburgh een ingrijpende mentaliteitsverandering hard nodig. “We leven in een wereld waarin miljardairs, projectontwikkelaars en aandeelhouders de dienst uitmaken. Dat moet stoppen.”

Herstel van vertrouwen

Hij vervolgt: “Manifest voor een betere wereld is geschreven voor iedereen die zich zorgen maakt over de huidige wereld en wil nadenken en discussiëren over een betere toekomst voor de kinderen van onze kinderen. Een kernpunt hierbij is dat de basis-levensbehoeften van ieder mens veilig gesteld worden. Een basissalaris voor iedereen en publieke diensten voor basisbehoeften in handen van de overheid kunnen het vertrouwen in diezelfde overheid herstellen.”

Krachtige VN

In zijn boek houdt hij tevens een warm pleidooi voor een krachtige Verenigde Naties, die hij momenteel als machteloos en krachteloos bestempelt. Hij pleit voor afschaffing van het vetorecht van de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad, China, Engeland, Frankrijk, Rusland en de Verenigde Staten, die de VN in een wurggreep houden. “De VN pleit al lang voor ontwapening, de wereld geeft evenwel miljarden uit aan bewapening. Met dat geld kan alle armoede in de hele wereld opgelost worden. Van de geschiedenis leren we dat wapens en onderdrukking nooit een antwoord zijn op onvrede en conflicten. Een krachtige VN is nodig om in te grijpen wanneer afspraken worden geschonden.”

Oorlog en brein en Manifest voor een betere wereld zijn beide verschenen bij Toegepaste Neurowetenschappen te Haarlem.

Bijlages: Cover Boek ‘Manifest voor een betere wereld’ en 'Oorlog en brein'