Boek Oorlog en brein schetst impact van rampspoed op hersenen van vluchtelingen

Neurowetenschapper Ben van Cranenburgh pleit voor een ruimhartigere en menselijkere opvang

HAARLEM, 5 april 2023 – Een beter inzicht in de invloed van oorlog en andere rampspoed op de hersenen van slachtoffers en vluchtelingen kan de opvang, hulpverlening en de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS) aanzienlijk verbeteren. Met dat doel heeft neurowetenschapper Ben van Cranenburgh het boek Oorlog en brein geschreven.

Het boek is geschreven voor een breed publiek: vluchtelingen, slachtoffers, oorlogsveteranen, zorgverleners, beleidsmakers, politici en geïnteresseerden. Van Cranenburgh beschrijft hoe oorlog, hongersnood, natuurrampen, epidemieën, mishandeling, seksueel geweld en andere vormen van rampspoed een specifieke invloed hebben op het brein. “Anno 2023 is het meer dan ooit nodig hier een genuanceerd inzicht in te hebben”, zegt hij.

Neurale netwerken in het brein passen zich aan, zodat het gedrag afgestemd wordt op de situatie. Zo zijn mensen in een bedreigende oorlogsomgeving super waakzaam en slapen ze licht. Ze zijn overgevoelig voor prikkels, zijn bij het minste of geringste angstig, gaan uit van een worstcasescenario en vertrouwen niemand. In oorlog zijn deze verschijnselen evident nuttig, maar eenmaal terug in de veilige wereld kan zich dit tegen hen keren. We spreken dan van posttraumatische stressstoornis (PTSS). Dat is volgens Van Cranenburgh een klachtenpatroon dat logisch voortkomt uit de invloed die rampspoed op het brein heeft. PTSS is daarmee geen ziekte in de strikt medische zin, maar is een klachtenpatroon dat vanuit meerdere perspectieven moet worden bezien. 

In het boek wordt uitgelegd welke impact rampspoed op het brein heeft en welke suggesties de neurowetenschappen bieden om PTSS ten goede te keren. Daarmee levert het nuttige inzichten voor slachtoffers, naasten en hulpverleners. ,,Wanneer we de invloed van rampspoed op onze hersenen beter begrijpen, kan onze hulpverlening aan slachtoffers en vluchtelingen aanzienlijk verbeteren. Je kunt een kind uit de oorlog halen, maar daarmee haal je nog niet de oorlog uit het kind”, zegt Van Cranenburgh.

Wereldwijd zijn meer dan 90 miljoen mensen op zoek naar een veilige plek. Vaak worden ze onder erbarmelijke omstandigheden opgevangen in buurlanden. Een klein deel weet het rijke westen te bereiken. Het aantal asielaanvragen in Nederland is de laatste jaren sterk toegenomen (tot 36.000 in het jaar 2022). Daarnaast vangt Nederland vluchtelingen uit Oekraïne op (dd. april 2023 totaal ruim 90.000). In zijn boek pleit Van Cranenburgh voor minder kleinzieligheid en meer ruimhartigheid en menselijkheid in de opvang van vluchtelingen. ,,Het is nodig dat wij begrijpen wat deze mensen hebben moeten doormaken en welke invloed dat heeft op hun persoonlijkheid en gedrag. Mensen opsluiten achter prikkeldraad en onderwerpen aan slopende asielprocedures vergroot nog eens extra de toch al nadelige gevolgen van traumatische ervaringen”, stelt hij. ,,Daarom zeg ik: bied vluchtelingen een veilige, prettige en leerrijke omgeving waarin ze zich kunnen ontplooien door zinvolle en gewenste bezigheden.”

Ben van Cranenburgh (Haarlem, 1945) houdt zich intensief bezig met de praktische toepassing van neurowetenschappelijke inzichten. Daarmee probeert hij de kloof tussen wetenschap en praktijk te overbruggen. Dit kan een bron van inspiratie zijn, bijvoorbeeld op het gebied van de ontwikkeling van kind tot volwassene, de aanpak van chronische pijn, de uiteenlopende gevolgen van hersenaandoeningen en mogelijkheden van herstel (beroerte, trauma), het leren van motorische vaardigheden (sport, muziek, dans) en de invloed van leefstijl op ons brein. Van Cranenburgh schreef daarover diverse leerboeken, alsook boeken voor een breder publiek (zoals “Pijn, waarom?”, “Muziek en brein” en “Manifest voor een betere wereld”).

In zijn boek breekt hij een lans voor een meer genuanceerde benadering van het vluchtelingenprobleem: niet stigmatiseren (“ze hebben PTSS”) maar begrijpen (“waarom zijn ze zoals ze zijn”). ,,Mensen stappen in gevaarlijke rubberbootjes en proberen de overkant te bereiken. Dat doen ze echt niet voor hun lol. Ze vluchten weg van een gevaarlijke of uitzichtloze situatie en zijn bereid grote risico’s te nemen om voor zichzelf en hun kinderen een kansrijk bestaan te vinden. Helaas zijn voedsel, geld, gezondheid en veiligheid zeer ongelijk verdeeld in onze wereld. Beschaving zou ook moeten betekenen dat wij ons inzetten voor een eerlijkere verdeling, vluchtelingen een veilige leefwereld bieden en actief meewerken aan gezinshereniging. De recente coronacrisis heeft aangetoond dat geld geen beperkende factor is”, stelt hij.

Bijlage: cover en flaptekst

Oorlog en brein is een uitgave van ‘Toegepaste Neurowetenschappen’.