Stevig fundament nodig voor publieke gezondheidszorg

Sociale determinanten van gezondheid, zoals wonen, werk, inkomen, onderwijs, leefomgeving, moeten centraal staan in de zorg voor de volksgezondheid, ofwel publieke gezondheidszorg. Aandacht voor leefstijl en gedrag alleen is onvoldoende. Dit vergt niet-vrijblijvende, jarenlange inspanningen van alle betrokkenen, werkzaam in alle beleidsvelden op zowel landelijk, regionaal als lokaal niveau. Het vergt ook forse investeringen in mensen en middelen. De Raad beveelt daarom aan gezondheidsdoelen wettelijk vast te leggen en een regeringscommissaris voor de volksgezondheid te benoemen, die met betrokkenen samen een deltaplan voor de volksgezondheid ontwikkelt.

Deze en andere aanbevelingen adviseert de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in het advies ‘Op onze gezondheid. De noodzaak van een sterkere publieke gezondheidszorg’ dat op dinsdag 18 april 2023 wordt overhandigd aan André Rouvoet, voorzitter GGD GHOR Nederland. Het advies is gericht op het bieden van een stevig fundament van publieke gezondheidszorg. Dat fundament is niet alleen nodig voor het uitvoeren van reguliere taken en het kunnen doorstaan van een mogelijke crisis in de toekomst, maar ook om een brede benadering van gezondheid daadwerkelijk handen en voeten te geven. Een fundament waarop vele betrokkenen productief samen kunnen werken, ‘op onze gezondheid’.

Volksgezondheid in Nederland staat onder druk

De volksgezondheid staat onder druk. Nederland heeft zijn koppositie in de EU wat betreft de gemiddelde levensverwachting ruimschoots verloren. Dit is een zorgelijke ontwikkeling, die versterkt wordt door nieuwe uitdagingen die de volksgezondheid bedreigen. Denk hierbij aan een verslechterend milieu en klimaat, infectieziekten/zoönosen, en meer recentelijk de oorlog in Oekraïne en de daaruit voortvloeiende energiecrisis en inflatie.

Deze ontwikkeling raakt niet alleen het leven van individuele personen, maar ook de samenleving als geheel. Chronische ziekten leiden tot een verlies aan arbeidsproductiviteit, dat we ons in deze tijd van krapte op de arbeidsmarkt niet kunnen veroorloven. Chronische aandoeningen zorgen bovendien voor een grote belasting van de zorg, terwijl het tekort aan arbeidskrachten juist daar nijpend is.

Herinrichting publieke gezondheidszorg noodzakelijk om het tij te keren

Het significant verbeteren van onze gezondheid kan helpen om het tij te keren. Dit vergt een verschuiving van focus: van het repareren van gezondheidsschade naar het voorkomen ervan. Een verschuiving van het focussen op de leefstijl van individuen naar het verbeteren van de omstandigheden waarin mensen leven, wonen en werken. In de afgelopen decennia heeft het accent vooral gelegen op het beïnvloeden van persoonsgebonden factoren en leefstijl. Een ongezonde leefstijl en gedrag zijn echter veeleer op te vatten als symptomen met achterliggende oorzaken. Het aanpakken van die oorzaken is fundamenteler van aard en vraagt meer - én iets anders - van de publieke gezondheidszorg, zoals we die in Nederland hebben ingericht. Daarom moet de inrichting van de publieke gezondheidszorg zodanig worden versterkt dat tot een doortastende en minder vrijblijvende aanpak gekomen kan worden.

Wettelijk vastgelegde gezondheidsdoelen

De Raad beveelt aan gezondheidsdoelen wettelijk te verankeren. Dat is een kansrijke manier om los te komen van de kortdurende vierjaarlijkse beleidscycli op landelijk en decentraal overheidsniveau. Daarmee is de continuïteit van beleid gediend en dat is nodig, omdat het verbeteren van de volksgezondheid een lange adem vergt. Wettelijke gezondheidsdoelen zijn bovendien verplichtend voor alle betrokken overheidslagen. De rijksoverheid en gemeenten kunnen zo worden aangesproken op het behalen van deze doelen.

Een regeringscommissaris voor de volksgezondheid

De aanstelling van een regeringscommissaris voor de volksgezondheid is een forse aanbeveling, die de Raad nodig acht om te stimuleren dat binnen het huidige stelsel maximaal wordt ingezet op de lange termijn en op het verbeteren van de sociale gezondheidsdeterminanten. Ook kan door het aanstellen van een regeringscommissaris over domeinen heen worden samengewerkt. Tegelijkertijd is nodig dat de stem van de samenleving niet alleen meer gehoord en begrepen wordt, maar dat de diverse stemmen ook meer sturend worden voor de verbetering van de publieke gezondheid. De Gezondheidscommissaris legt vanuit de langjarige gezamenlijke opgave voor de samenleving de verbindingen tussen inwoners, kennisinstituten, gemeenten en de Rijksoverheid.

Meer mensen en middelen

De Raad beveelt ook aan fors te investeren in de bemensing van GGD’en en in de kennisinfrastructuur. Daarnaast is een stevige structurele financiering van gemeenten nodig voor het uitvoeren van publieke gezondheidszorg. Hiertoe dient een startbudget van € 1,7 miljard, dat is 2% van de VWS-begroting.