Schenking topcollectie kaarten en atlassen aan Universitaire Bibliotheken Leiden

Kaart van Rijnland uit 1687 en Plattegrond van Leiden uit 1911 (foto Sander)

De particuliere verzamelaars John Steegh en Harrie Teunissen uit Dordrecht hebben hun gehele collectie landkaarten, plattegronden en atlassen geschonken aan de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL). Het betreft een verzameling van circa 17.000 losse kaartbladen en ongeveer 2.300 atlassen en reisgidsen die in bijna 40 jaar door hen bij elkaar werd gebracht. Vooral de negentiende- en twintigste-eeuwse thematische kaarten vormen een belangrijke aanvulling op de kaartencollecties van de UBL. Hoewel Steegh en Teunissen niet meer in Leiden wonen, voelen ze zich nog zeer verbonden met de stad en met de universiteit.

Collectie Steegh-Teunissen

De verzameling omvat kaarten van alle werelddelen van de zestiende eeuw tot heden, maar met het zwaartepunt op de negentiende en twintigste eeuw. Het betreft waarschijnlijk de omvangrijkste particuliere kaartverzameling in Nederland. Hun voornaamste thema's zijn watermanagement, stadsontwikkeling, etnische relaties en militaire conflicten. Daarbij mikken ze op een breed scala aan kaartvormen, inclusief propaganda- en advertentiekaarten. Ze doen ook aan actueel verzamelen. Topkaarten zijn onder meer de wandkaarten van de Hoogheemraadschappen van Rijnland uit 1687, van Delfland uit 1712 en van Schieland uit 1928, Ottomaanse kaarten, kaarten van Palestina/Israël, zo'n 140 plattegronden van Leiden en zeldzame nazi- en joodse kaarten van de Holocaust. Uniek is de geheime Duitse stadsplattegrond van Warschau uit 1939 waarop de SS in november 1940 de contouren van het geplande joodse ghetto intekent. Recent is een Sovjetkaart van Berlijn aangekocht die gebruikt werd bij de verovering van de Reichstag op 30 april / 1 mei 1945.

Kaart van de influenza-pandemie in 1889-'90

Kaarten als passie

John Steegh was rijksambtenaar, statenlid in Zuid-Holland, loco-dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Rijnland en wethouder van Leiden. Harrie Teunissen was wetenschappelijk medewerker bij de Universiteit van Amsterdam en cultuur- en godsdiensthistoricus van Jodendom en Islam. Zij delen hun passie voor de geschiedenis van het maken en het gebruik van kaarten. Regelmatig geven zij lezingen aan de hand van selecties uit hun collectie. In 2003 verzorgden ze in de Universiteitsbibliotheek de tentoonstelling Balkan in kaart: vijf eeuwen strijd om identiteit. Deze tentoonstelling was grotendeels gebaseerd op hun eigen verzameling, aangevuld met kaarten uit de collectie van de UBL. Daarnaast hebben zij nog elf exposities met hun kaarten ontworpen, zoals 2009 Kaart als Kunst in de Leidse Lakenhal en 2013 East of Auschwitz in het Riga Ghetto Museum. In voorbereiding is de tentoonstelling Moderniteit in kaart. Mapping Modernity in het Design Museum in Den Bosch, waarvan de opening is voorzien in februari 2023.

‘Onze verzameling is op een aantal terreinen zo uniek dat het zonde zou zijn als die na onze dood uiteen zou vallen. Wij hebben geen kinderen en willen de familie niet opzadelen met zo’n omvangrijke en lastige erfenis. Bovendien kan de verzameling van groot belang zijn voor onderwijs en onderzoek in diverse vakgebieden. Wij onderhouden reeds decennia vruchtbare contacten met de kaartconservatoren van de Leidse UB. Onze thematische belangstelling en onze wijze van verzamelen sluit goed aan op de reeds aanwezige collectie Bodel Nijenhuis en vult deze uitzonderlijke collectie uit de negentiende eeuw aan tot de actualiteit. Zo kunnen we iets terugdoen voor de stad en de universiteit waar we al 40 jaar kind aan huis zijn.’

John Steegh en Harrie Teunissen

Uitsnede kaart van Warschau met het getto

Bodel Nijenhuis Fonds

Tegelijk met de schenking hebben John Steegh en Harrie Teunissen het Bodel Nijenhuis Fonds  -vernoemd naar de grote Leidse kaartenverzamelaar Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872) - mede ingesteld ten behoeve van de cartografische verzameling van de UBL. Dit fonds, ondergebracht bij het Leids Universiteits Fonds, is bedoeld om de collectie te blijven verrijken met passende nieuwe aanwinsten, maar ook om ze door digitalisering en eventuele restauratie voor een wereldwijd publiek van onderzoekers en belangstellenden toegankelijk te maken.

‘Ik ben John Steegh en Harrie Teunissen buitengewoon dankbaar voor de prachtige collectie die zij aan de UB Leiden schenken. Precies 150 jaar nadat de collectie van de Leidse verzamelaar Bodel Nijenhuis het fundament legde voor onze cartografische collectie, betekent deze schenking opnieuw een enorme verrijking voor onze bibliotheek en voor het onderzoek en onderwijs dat aansluit op diverse thema’s die deze bijzonder rijke topcollectie in zich draagt.’

Kurt De Belder

Bibliothecaris van de Universiteit

Directeur Universitaire Bibliotheken Leiden

Cartografische collectie UBL

Het fundament voor de cartografische verzameling van de UBL is gelegd door Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis. Bij zijn overlijden in 1872 – volgend jaar 150 jaar geleden – liet Bodel Nijenhuis zijn collectie van 50.000 kaarten en atlassen na aan de Universiteitsbibliotheek Leiden, waaronder honderden unieke, handgetekende kaarten. De collectie kreeg in de loop van anderhalve eeuw talrijke aanvullingen door schenkingen en aankopen. In 2013 en 2014 is ze nog aanzienlijk uitgebreid met de cartografische collecties van het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) in Amsterdam en van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden. Inmiddels beheert de UBL een van de omvangrijkste collecties kaarten en atlassen in Nederland, met een sterk internationaal karakter. De collectie vormt een belangrijke bron voor onderwijs en onderzoek binnen tal van disciplines en wordt intensief benut voor digitale presentaties en tentoonstellingen in binnen- en buitenland