Leer leven met onbehagen en buig onmacht om naar daadkracht

Ter gelegenheid van zijn tienjarig bestaan publiceert de Raad voor de Volksgezondheid & Samenleving (RVS) het essay Doen en Laten. We staan voor grote maatschappelijke opgaven, zoals de vergrijzing, het tekort aan zorgpersoneel en de toenemende bestaansonzekerheid. Het gevoel van onbehagen en onmacht over deze opgaven is breed voelbaar in de samenleving. In het essay benadrukken we dat dit onbehagen belangrijk is in een democratie en juist ook een drijfveer voor verandering kan zijn. Om die verandering te stimuleren, is het noodzakelijk dat de overheid meer doet, en beleid ontwikkelt op basis van sociale grondrechten, maar ook meer ruimte laat aan initiatief vanuit de samenleving om maatschappelijke opgaven aan te pakken.

De afgelopen jaren zijn veel bekende uitdagingen op het snijvlak van zorg, gezondheid en samenleving van inhoud en gedaante veranderd. Denk bijvoorbeeld aan de impact van vervuilende stoffen op de gezondheid of van AI op de zorg. Grote beleidskeuzes zijn vooruitgeschoven of vermeden, terwijl micro-regulering van werkzaamheden en gedrag van professionals, vrijwilligers en burgers wél is uitgebreid, bijvoorbeeld door meer verantwoordingseisen. Door het uitblijven van fundamentele keuzes is de samenleving tot stilstand gekomen. Ook de bewegingsruimte van lokale gemeenschappen om zelf initiatief te nemen is beperkt.

Bouwen aan daadkracht

Kortom: de afgelopen jaren is het verkeerde gedaan en het benodigde juist gelaten. De overheid probeert risico’s te controleren en complexiteit te reduceren, terwijl zij essentiële problemen zoals bestaansonzekerheid en de gezondheid van de planeet op de lange baan schuift. Dat kan anders: door heldere, consistente en inhoudelijke keuzes te maken voor de lange termijn gebaseerd op sociale grondrechten.

Jet Bussemaker: “Het komende kabinet moet echt aan de slag met het verlammende gevoel van onmacht in de samenleving”

We pleiten voor het ontwerpen van een sociale architectuur. In dit geval niet van de gebouwde omgeving, maar van beleidskaders rond de wijze waarop we samenleven. Zoals fysieke bouwstenen kunnen bijdragen aan een goede leefomgeving en de ontwikkeling van sociale contacten, zo ondersteunen de bouwstenen van de sociale architectuur hoe we ons tot elkaar verhouden. Belangrijke bouwstenen kwamen al aan de orde in de RVS-adviezen van de afgelopen tien jaar:

• Bewust omgaan met mens- en overheidsbeelden,
• Gebruiken en erkennen van verschillende kennisbronnen,
• Stimuleren van initiatief en creativiteit van onderop.

We zien deze sociale architectuur als een manier van beleidsontwerp, waarbij de overheid zich richt op het creëren van ruimte op stevige fundamenten - die inhoudelijk gevormd worden door sociale grondrechten. De samenleving komt in die ruimte in actie , denk aan burgerinitiatieven en zorgcoöperaties. Zo zetten we onmacht om in daadkracht.