Nieuwe kijk op briljante componisten in Stalinistisch Rusland

Nieuw boek van Jan Auke Walburg: Weinberg, Sjostakovitsj en Stalin. Een muzikaal trio

LOSSER, 29 maart 2022 – In zijn nieuwe boek ‘Weinberg, Sjostakovitsj en Stalin. Een muzikaal trio’ geeft auteur Jan Auke Walburg een nieuwe kijk op de twee briljante Russische componisten, hun onderlinge beïnvloeding, hun vriendschap en hun relatie met Sovjetleider Joseph Stalin. De terreur van Stalin raakte hen wel, maar ze ontsnapten net aan de ergste gevolgen.

Het boek verschijnt deze maand bij uitgeverij PerformaBoeken. Dmitri Sjostakovitsj geldt als dé Russische componist van de 20ste eeuw. Zijn beste vriend Mieczyslaw Weinberg wordt vaak gezien als zijn leerling, maar dat is absoluut onterecht, stelt Walburg in zijn boek. De auteur onderzocht de 35-jarige vriendschap tussen de twee componisten en constateert dat Sjostakovitsj net zoveel ontleend heeft aan de onbekende Weinberg als andersom. Die was  minstens zo briljant, maar raakte in de vergetelheid en wordt pas nu weer herontdekt.

De twee componisten en een dictator zijn tot elkaar veroordeeld in een adembenemend muzikaal trio dat op elkaar inspeelt en elkaar haarscherp in de gaten houdt. De geschiedenis leidt tot de veroordeling van Stalin, tot grote roem voor Sjostakovitsj en anonimiteit en het begin van herwaardering voor Weinberg. Het boek van Walburg gaat over hun muziek, hun vriendschap en over hun omgang met Stalin en het restrictieve communistische systeem. Het bevat ruim 70 foto’s van Sjostakovitsj, Weinberg en hun politieke en artistieke omgeving.

De vriendschap ontstaat als Mieczyslaw Weinberg, een bescheiden Pools-joodse componist, vanuit Warschau naar Rusland vlucht voor de Duitse inval in 1939. Midden in de oorlog ontmoet hij Dmitri Sjostakovitsj. Beiden hebben zeer te vrezen van de belangstelling van Jozef Stalin voor muziek. Er ontstaat een diepe levenslange vriendschap tussen Weinberg, die het muzikale vak vooral heeft geleerd in de cafés en het variété van het getto van Warschau, en Sjostakovitsj, een wonderkind dat later zijn opleiding aan het prestigieuze conservatorium van Leningrad voltooide. Die band is vriendschappelijk maar ook muzikaal. Al hun nieuwe werk spelen zij vanaf dat moment aan elkaar voor. In die jaren beïnvloeden zij elkaar sterk en verwerken zij de invloeden van de revoluties, de oorlogen en hun angst voor Stalin in hun composities. 

Zij leefden in een Sovjet-Unie waarin de kunst door een groot publiek te begrijpen moest zijn en als taak had om de revolutie te ondersteunen. Die dwang is bepalend geweest voor veel van het werk van Sjostakovitsj. Weinberg zag tijdens zijn leven in Rusland hoe de joodse gemeenschap in Warschau werd vernietigd en hoe zijn ouders, zus, andere familieleden en zijn oude vrienden vermoord werden in kampen. Dat was voor hem een reden werd om uiterst gedreven een joods geluid te laten klinken. Zo kwam bij hen beide een indrukwekkend aantal composities tot stand, enerzijds gemotiveerd vanuit angst en anderzijds vanuit verdriet en woede. Hun muziek is van hoge kwaliteit, lijkt op elkaar, heeft een aantal kenmerken gemeenschappelijk, maar verschilt ook op wezenlijke momenten. 

Hoe kon Weinberg in de vergetelheid raken met zijn 154 opusnummer waaronder 22 symfonieën, 17 kwartetten en 7 opera’s? Terwijl hij zo actief ondersteund werd door Sjostakovitsj en andere topmusici zoals Rostropovitsj? Zijn uiterst bescheiden karakter is één van de redenen. Daarnaast zag het publiek hem als leerling van Sjostakovitsj, wat zeker niet zo was. Maar hij kwam wel terecht in de slagschaduw van de grote Sjostakovitsj. Zijn achtergrond als Pool en jood hielp hem evenmin. Toen na de dood van Sjostakovitsj tegelijk de Sovjet-Unie uiteenviel, richtte het publiek zich liever op nieuwe componisten zoals Schnittke en Pärt en Gubaidoelina dan op de oudere Sovjet-componisten. Tegenwoordig horen we steeds meer van Weinberg, muziek die prachtig is, ontroert en ons raakt. In Duitsland wordt zijn werk al regelmatig uitgevoerd, terwijl muziekensembles in Nederland nog terughoudend zijn. 

Auteur Jan Auke Walburg schreef meerdere boeken over muziek, die enthousiast zijn ontvangen door pers en publiek. Zijn boeken zijn toegankelijk voor iedereen met belangstelling voor klassieke muziek. Walburg gaat ervan uit dat er geen technische kennis nodig is om muziek te waarderen. Inzicht in de omstandigheden en motieven en gevoelens van de componist zijn evenmin noodzakelijk om de muziek te waarderen, maar kunnen de beleving wel verdiepen. Dat inzicht geeft de schrijver, die eerder boeken publiceerde over de symfonieën van Gustav Mahler en over de vijftien kwartetten van Dmitri Sjostakovitsj.

Jan Auke Walburg. Weinberg, Sjostakovitsj en Stalin: een muzikaal trio. 

ISBN9789080716223. € 22,50