Vrijheidsmuseum verlengd veel geprezen tentoonstelling 'De Zwarte Driehoek'

Geen ‘asociaal’ maar mens

Gerrit Nieuwkamp uit Amsterdam was kantoorbediende en voetballer. In de zomer van 1942 speelde hij in het eerste team van Ajax. Een jongensdroom, maar toen sloeg het noodlot toe: Gerrit werd beschuldigd van het verduisteren van een distributiebewijs. Een half jaar later overleed de 25-jarige voetballer in concentratiekamp Vught. Op zijn kampkaart stond ‘ASO’.

Gerrit is één van 2.700 Nederlanders die tijdens de oorlog het stempel ‘asociaal’ kregen en naar een concentratiekamp werden gedeporteerd. Nooit

eerder kregen deze mensen een gezicht. Het Vrijheidsmuseum in Groesbeek deed voor het eerst onderzoek naar deze vergeten groep en presenteert de resultaten in de tentoonstelling ‘De Zwarte Driehoek. De geschiedenis van als ‘asociaal’ vervolgden, 1933-1945’. Wegens groot succes wordt deze expositie nu verlengd t/m 6 november 2022.

De expositie vertelt het verhaal van de slachtoffers in Nederland en Duitsland. In Duitsland waren het vooral de allerarmsten die als ‘asociaal’ in een concentratiekamp kwamen: daklozen, sekswerkers en langdurig werklozen. Zij werden gezien als ‘ongewenste elementen’ in het Duitse volk. In Nederland waren het met name arbeiders die gearresteerd werden voor een klein vergrijp. Ze meldden zich niet voor de arbeidsinzet, hadden zonder toestemming eigen vee geslacht of werden zoals Gerrit verdacht van distributiefraude. Het vervolgen van deze mensen als ‘asociaal’ en ‘volksparasieten’ was onderdeel van de controle van de bezettende macht over arbeid en voedsel.

Dit overkwam ook Aart Jan den Outer, een scheepskok uit Rotterdam. Hij meldde zich niet voor de arbeidsinzet en werd op 1 juni 1944 gearresteerd. Er volgde een reis van concentratiekamp Amersfoort naar concentratiekamp Dachau en uiteindelijk kwam hij verzwakt en ondervoed aan in een werkkamp in Welzheim. Op 5 februari 1945 at hij daar aardappelschillen uit de vuilnisbak. Hij werd betrapt en gearresteerd. Op 11 februari stierf hij in een politiecel nadat hij 4 of 5 dagen niets te eten had gekregen.

‘De Zwarte Driehoek’ vertelt de verhalen van Gerrit Nieuwkamp, Aart Jan den Outer en anderen in een brede maatschappelijke context. Van de bedelaarsrazzia’s in Duitsland in 1933 tot de ‘Preventieve Politie’ die in 1943 in Brabant en Limburg jacht maakte op 'bedelaars, zwarthandelaren en ander gespuis'. Persoonlijke verhalen en aangrijpende documenten en objecten worden aangevuld door illustraties van kunstenaar Rob Worst. De maatschappelijke relevantie van het onderwerp is nooit ver weg. Als rode draad door de expositie loopt het thema ‘woorden als wapens’. Aan de hand van historische voorbeelden leren bezoekers hoe woorden vandaag nog kunnen stigmatiseren, dehumaniseren en onmenselijke maatregelen kunnen verbloemen.

Met deze expositie schrijft het Vrijheidsmuseum het eerste hoofdstuk van een geschiedenis die meer dan 70 jaar lang nauwelijks verteld is. Via een boekpublicatie bij de expositie wordt verzekerd dat dit verhaal ook na de expositie toegankelijk blijft voor publiek en voor de wetenschap. Het boek, uitgegeven door Uitgeverij Van Gennep, is ook verkrijgbaar in de winkel van het Vrijheidsmuseum.

Locatie: Vrijheidsmuseum, Wylerbaan 4, 6561 KR Groesbeek

Datum: nog te zien t/m 6 november 2022

Website: www.vrijheidsmuseum.nl