Oratie: ‘Ironie kan een goed wapen zijn tegen opgelegde waarheden’

Deze eeuw is er zware kritiek op de ironie: ze zou onverschillig zijn en wereldvreemd. In het Amerikaanse Time Magazine werd dit dubbelzinnige stijlfiguur zelfs dood verklaard. De Nederlandse schrijver Ilja Leonard Pfeijffer publiceerde recent nog een essay waarin hij concludeert dat de wereld gebaat is bij een herontdekking van de ernst. Maar in de Mexicaanse, Argentijnse en Colombiaanse literatuur is ironie juist van betekenis in de reflectie op geweld. 'Ambiguïteit en twijfel dienen een belangrijk doel', stelt prof. dr. Brigitte Adriaensen. 'Absolute waarheden laten wankelen, dat is de kracht van ironie.' Op 29 november 2019 om 16.00 uur spreekt zij haar oratie uit met de titel Het recht op twijfel. Ironie, geweld en literatuur in de 21ste eeuw. Hierin roept zij op tot de herwaardering van literaire ironie. 

Aan de oratie gaat een mini-symposium vooraf, met als thema Geweld en literatuur. Speciale gast is de Vlaamse schrijver Koen Peeters.

Twijfel zaaien

In contexten van dictatuur en andere vormen van geweld, heerst vaak censuur en zijn bepaalde waarheden onbetwistbaar. Daar is het belang van ironie en humor groot en zeker niet apolitiek. Adriaensen noemt ironie in die context 'zeker niet noodzakelijk laf of onverschillig. Ironie kan dan juist erg ongemakkelijk zijn, een luis in de pels. De ironie die ik bedoel zaait twijfel en creëert onzekerheid en angst. Het zijn teksten met een sterk kantje waar je veel gevoelens mee oproept.' 

Uit de extremen 

Niet iedereen ziet de dubbele laag in ironische teksten. Daarmee kan ironie een politiek debat verstoren. Iets zeggen en later de bedoeling ervan anders uitleggen is ook op internet een probleem. Volgens de Wet van Nathan Poe circuleren er op internet zulke extreme theorieën, en kan iedereen publiceren wat hij maar wil. 'Zo wordt het erg moeilijk om te onderscheiden wat ironisch is en wat niet,' onderkent Adriaensen. 'En toch, onze standpunten moeten niet noodzakelijk alleen maar wit of zwart zijn. Binnen de literatuur is ironie een krachtig instrument om meergelaagdheid, dubbelzinnigheid en nuances als iets positiefs te tonen.'

Over Brigitte Adriaensen

Brigitte Adriaensen is als hoogleraar Letterkunde werkzaam aan de Open Universiteit. Zij combineert deze functie met haar werk als universitair hoofddocent Spaanstalige Taal en Cultuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Adriaensen heeft tal van internationale onderzoeken, publicaties en lezingen op haar naam staan en organiseerde vele congressen en workshops. Op 29 november 2019 spreekt zij haar inaugurele rede Het recht op twijfel. Ironie, geweld en literatuur in de 21ste eeuw uit aan de Open Universiteit in Heerlen.

Mini-symposium ‘Geweld en literatuur’

Voorafgaand aan de oratie van Adriaensen ontvangt de Open Universiteit de Vlaamse schrijver Koen Peeters. In zijn boek Duizend heuvels staat Rwanda centraal, een land verscheurd door oorlog. In De mensengenezer wordt teruggekeken op het kolonialisme en spelen de oorlogsverhalen in België een belangrijke rol. Over deze verbeelding van geweld in zijn werk gaan drie onderzoeksters in gesprek met de bekroonde schrijver. In het tweede luik van het symposium staat de relatie tussen geweld en natuur centraal, een nieuw onderzoeksthema bij de sectie Letterkunde van de Open Universiteit.