14 en 15 oktober viering Slag op de Zuiderzee

De zeeslag die Hoorn vrijheid en voorspoed bracht

Schilderij Blanckerhoff uit 1633, Slag op de Zuiderzee 1573.

Na de eerste succesvolle editie van vorig jaar viert Hoorn opnieuw de Slag op de Zuiderzee. Nu nog grootscheepser, want 2023 is het jubileumjaar van deze onderbelichte, maar historisch zo belangrijke zeeslag. Het is dit jaar namelijk precies 450 jaar geleden dat voor de Hoornse kust de overwinning plaatsvond op de Spanjaarden en zo het prille Nederland ontstond. Op 14 en 15 oktober viert havenstad Hoorn de vrijheid tijdens een feestelijke herdenking van deze Slag op de Zuiderzee uit 1573. Een weekend lang bruist de historische binnenstad van gratis activiteiten voor iedereen: muziek, theater, historische schepen, kinderactiviteiten, marcherende schutters en zingende geuzen. Zie www.slagopdezuiderzee.nl voor het complete programma.

Hoorn zet licht op de Slag op de Zuiderzee met een jaarlijkse viering, dit jaar in het weekend van 14 en 15 oktober. De stad werkt het onderwerp uit op historische en actuele wijze, zo biedt Hoorn vrijheid aan iedereen. Ook in de week voor het feestelijke weekend zijn er al activiteiten rondom de Slag op de Zuiderzee vanuit Hoorn en West-Friesland als regio. De overwinning kwam immers voort uit de samenwerking van watergeuzen en vele steden rondom de voormalige Zuiderzee. Zo is er een minisymposium over archeologisch onderzoek van de Archeologische Dienst West-Friesland waar ook het nieuwe standaard boekwerk over de Slag op de Zuiderzee wordt gepresenteerd, maar ook een online tentoonstelling over de historische zeeslag, een theatershow plus een educatieve videoreeks voor de jeugd gemaakt door het Westfries Museum.  

Boekpresentatie en online tentoonstelling

In het nieuwe standaard boekwerk ‘De Slag op de Zuiderzee 1573; een ommekeer in de 80-jarige oorlog’ wordt voor het eerst de strijd vanuit historisch, kunsthistorisch, cultureel, archeologisch en maritiem oogpunt belicht. Vakspecialisten uit West-Friesland gaan hiervoor terug naar de vroegste verslagen, archieven, vondsten en scheepswrakken: zo geven ze een accuraat beeld van dit grote conflict. Het boek is te bestellen via uitgeverijnoordholland.nl. Het Westfries Museum in Hoorn viert dit jubileum onder andere met de online tentoonstelling ‘Slag op de Zuiderzee’. De online belevenis bevat korte video’s, vertellingen, interviews en meer. Op toegankelijke wijze worden zo de verhalen ontsloten vanaf de beeldenstorm in 1566, de daaropvolgende Spaanse terreur, de zeeslag zelf, tot aan de echo’s van de 80 jaar durende onafhankelijkheidsstrijd. De officiële lancering van het boek én van de tentoonstelling vindt plaats op 11 oktober tijdens het mini-symposium over de archeologische onderzoeken naar de Slag op de Zuiderzee.

Historische terugblik

Maar hoe zat het historisch nu ook alweer? Het is 1573. Ons land is verwikkeld in de 80-jarige oorlog met Spanje, de Spaanse katholieke koning Filips II is de baas over Nederland. Als meerdere steden in opstand komen, stuurt Filips een afgezant naar Nederland om orde op zaken te stellen: de hertog van Alva. Met de geuzen strijdt Willem van Oranje tegen de Spaanse overheerser: hij wil de Spanjaarden verjagen en van de Nederlanden een zelfstandige staat maken. De Spanjaarden reageren met harde hand: plunderend en brandstichtend gaan ze door steden als Zutphen en Naarden. Ook Haarlem wordt na een lange belegering ingenomen. Alkmaar is daarna aan de beurt.

Kanonnen smeden in de Oosterkerk

Hoorn is solidair met Alkmaar en stuurt in het najaar van 1573 manschappen en kanonnen naar de stad om te helpen bij de strijd tegen de Spanjaarden. De Alkmaarse bevolking houdt moedig stand. Dan worden de dijken rondom Alkmaar doorgestoken, de Spaanse soldaten krijgen natte voeten en slaan op 8 oktober 1573 op de vlucht. ‘Bij Alkmaar begint de Victorie’, maar… op de Zuiderzee gaat de strijd met de Spanjaarden door. Een enorme vloot is vanuit het Spaansgezinde Amsterdam de Zuiderzee opgegaan om die vrij te maken van opstandelingen die de handelsroutes blokkeren. Hoorn vreest al enige tijd voor een aanval over land of over zee, en dat terwijl de kanonnen nog in Alkmaar zijn! In allerijl moeten er nieuwe kanonnen worden gemaakt. Metalen hekken en andere zaken moeten eraan geloven: ze worden door de ongeruste Hoornse bevolking naar de Oosterkerk gebracht en daar omgesmolten. Ze weten maar al te goed wat er met Naarden, Zutphen en Haarlem is gebeurd.

Een strijd die niet te winnen lijkt

De kanonnen zijn net op tijd klaar, want de wind draait en de Spaanse Vloot zet koers richting Hoorn: op 11 oktober 1573 raken de Spanjaarden slaags met de watergeuzen in het Hoornse Hop. Het lijkt een strijd die bij voorbaat verloren is: het Spaanse admiraliteitsschip van bevelhebber Bossu is met zijn enorme omvang en bewapening schijnbaar onoverwinnelijk. En ook de rest van de vloot en Spaanse manschappen in Bossu’s kielzog zijn een veel te grote overmacht voor de bij elkaar geraapte vloot van Watergeuzen en Westfriezen, al vechten ze met man en macht. De Hoornse Schipper Jan Floor heeft inmiddels het roer overgenomen van de gewond geraakte admiraal Cornelis Dircksz, burgemeester van Monnickendam. De Hoornse bevolking doet wat ze kan: men gaat zelfs in roeibootjes de vijand te lijf.

De moed van Jan Haring

De Hoornse matroos Jan Haring is erbij als het schip van Jan Floor de Inquisitie entert. In een flits weet hij wat te doen. Hij klimt in het want van het admiraliteitsschip en haalt de admiraliteitsvlag eigenhandig naar beneden. Jan Haring wordt uit de mast van het schip geschoten en stort dodelijk getroffen neer op het dek, maar het blijkt de ommekeer in de strijd: de andere Spaanse schepen denken dat Admiraal Bossu zich overgegeven heeft. Zij vluchten terug naar Amsterdam. Het gevecht rondom het admiraliteitsschip en enkele andere overgebleven Spaanse schepen duurt nog een hele nacht, maar op 12 oktober geven de Spanjaarden zich over. Bossu wordt met 200 soldaten in Hoorn gevangengezet. Het lichaam van Jan Haring wordt met eerbied door de stad gedragen en in de Grote Kerk opgebaard.

Hoorn wint de vrijheid

Na het winnen van de Slag op de Zuiderzee breekt in de Noordkop en West-Friesland een periode van grote welvaart aan. De vijand is uit deze contreien verdreven en zal er ook niet meer terugkomen. Vanuit de havensteden kan vrije handel worden gevoerd en Hoorn wordt het bestuurlijk centrum van het Noorden van Holland. Amsterdam, dat nog jarenlang in Spaanse handen is, kan geen handel meer drijven over zee en de Westfriese steden nemen die rol over. De zeevaart op vooral de Oostzee en Middellandse zee breidt zich snel uit tot een zeer bloeiende internationale handel. De Hoornse hoogtijdagen beginnen: een periode van grote welvaart breekt aan.

De geboorte van Nederland

De Slag op de Zuiderzee hoort bij de stad Hoorn en haar ontstaansgeschiedenis, maar is van veel groter belang geweest. Want hoewel de Slag op de Zuiderzee slechts minimaal in de geschiedenisboeken terecht is gekomen, is de overwinning een belangwekkend keerpunt in de Vaderlandse geschiedenis. De zeeslag maakte namelijk de weg vrij voor de prille geboorte van Nederland. Na de Slag op de Zuiderzee vertrok de landvoogd, de gehate Hertog van Alva, roemloos terug naar Spanje. Het Noorden van Holland was vanaf dat moment voor altijd verlost van de bezetter in deze strijd om vrijheid van geloof, macht en handel. Hoorn wint als een van de eerste steden de vrijheid en een tijd van voorspoed voor het Noorderkwartier breekt aan. Holland kon zich – ondanks de oorlog die vooral in de Zuidelijke Nederlanden nog jarenlang voortduurde – langzamerhand ontwikkelen tot een wereldmacht.

·       Kijk hier de korte video (1 min) voor een impressie van de Hoornse viering: https://youtu.be/pjESF994UE8 

·       Zie het complete programma op www.slagopdezuiderzee.nl.

·       Volg de Slag op de Zuiderzee ook op Facebook en Instagram: @slagopdezuiderzee

De stedelijke viering van de Slag op de Zuiderzee wordt mede mogelijk gemaakt door Gemeente Hoorn, stichting Hoorn Kunst & Cultuur, Prins Bernard Cultuurfonds, Rabobank, Stichting Ondernemers Stad Hoorn.