Tentoonstelling Ambacht aan de wand

De betovering van beschilderd behang

Bomen, bloemen, vogels: in de achttiende eeuw was het mode om kamers te decoreren met op behang geschilderde landschappen. Het Westfries Museum in Hoorn geeft van 6 maart t/m 12 september 2021 met de tentoonstelling ‘Ambacht aan de wand, de betovering van beschilderd behang’ de verbeelding de ruimte. Naast monumentale handbeschilderde behangsels uit de achttiende en negentiende eeuw, toont het museum hedendaags werk van Snijder&CO die het ambacht van het behangschilderen nieuw leven inblazen. Ook het verhaal van de Vaderlandsche Maatschappij wordt uit de doeken gedaan. Deze Hoornse onderneming ging met de productie van handbeschilderd behang de economische crisis vanaf 1777 te lijf.

De kunst van behangselschilderen

De kunst van het behangselschilderen deed waarschijnlijk omstreeks 1585 zijn intrede in de Nederlanden, maar handbeschilderd behang werd pas echt populair in de achttiende eeuw. In eerste instantie konden alleen de rijke stadsbestuurders en regenten zich beschilderd behang veroorloven, in de tweede helft van de achttiende eeuw verscheen het ook in de stads- en buitenhuizen van de gegoede burgerij. Kleine particuliere ateliers maakten plaats voor behangselfabrieken met een lagere productieprijs als gevolg. Beschilderd behang sierde vaak de meest representatieve kamer(s) van een stadshuis of buitenplaats, zoals de salon of tuinkamer, maar ook regentenkamers van hofjes of weeshuizen.

Behangselfabrieken, oftewel grote ateliers

Ook Hoorn kende een behangselfabriek, als onderdeel van de onderneming de Vaderlandsche Maatschappij van Reederij en Koophandel ter Liefde van ‘t Algemeen, opgericht door de doopsgezinde predikant en koopman Cornelis Ris in 1777. Deze stelde zich ten doel om werk, inkomen en scholing te verschaffen aan het in armoede geraakte deel van de bevolking van de stad. De behangselfabriek was eigenlijk een groot atelier waar op bestelling werd geproduceerd. Kamerbehang was sterk aan mode onderhevig, net als nu. Begin achttiende eeuw waren de voorstellingen vooral geïnspireerd op Italiaans arcadisch landschappen. Vanaf 1750 ontstond er bij de elite en gegoede burgerij meer belangstelling voor het buitenleven. Men koos toen voor Zwitserse en Duitse rivier- en berglandschappen of romantische landschapsafbeeldingen geïnspireerd op de eigen Hollandse omgeving: kronkelende weggetjes en herders met hun kudde of scheeps- en havengezichten.

Op maat gemaakt

Beschilderd behang werd vervaardigd naar de wens van de opdrachtgever en het thema verwees vaak naar de eigen maatschappelijke status of ambitie. Later werd steeds vaker gebruik gemaakt van bestaande ontwerpen, hoewel de opdrachtgever specifieke wensen naar smaak kon toevoegen. De behangsels werden ook op maat gemaakt voor de bestemde ruimte. Soms werd er zelfs naar de optische illusie van een panorama gestreefd, door alle wanden van de ruimte van behangsel te voorzien. Een kamertje-rond werd dit genoemd. Na verloop van tijd ging men steeds vaker over op met houten blokken bedrukte behangsels, de voorloper van het ons nu bekende behang. Deze behangsels waren immers aanmerkelijk goedkoper dan het handbeschilderde behang.

In monumentale panden

In 1827 viel na vijftig jaar het doek voor de behangselfabriek van de Vaderlandsche Maatschappij. Beschilderd behangsel was uit de mode geraakt. Helaas is er vandaag de dag nog slechts een handjevol van deze behangsels in de monumentale panden zelf te bewonderen. In het Westfries Museum in Hoorn zijn 120 ontwerpen van de Vaderlandsche Maatschappij bewaard gebleven met meerdere monumentale stukken beschilderd behang van de Hoornse behangselfabriek. Deze behangsels en ontwerpen zijn van 6 maart tot en met 12 september 2021 te bewonderen in de tentoonstelling ‘Ambacht aan de wand, de betovering van beschilderd behang’.

Verstilde schoonheid aan de wand

In deze tentoonstelling spiegelt het Westfries Museum opnieuw het heden aan het verleden: naast de monumentale behangsels is het werk van het hedendaagse kunstenaarsduo Snijder&CO te zien. Jaap Snijder en Marcelo Gimenes uit Rotterdam bliezen het ambacht nieuw leven in. Na het ontwerpen van digitale behangcollecties ontwikkelden zijn zich tot experts in het handmatig beschilderen van behang. Hun werk is zichtbaar gebaseerd op historische ontwerpen, toch zijn de ontwerpen nieuw en op maat gemaakt voor de opdrachtgever en de ruimte waarin ze zich bevinden, als in de zeventiende en achttiende eeuw. Ze schilderen panorama’s en landschappen met vogels, bloemen en planten, maar met een hedendaags detail of uitzicht aan de horizon. Het werk draagt daardoor toch vooral hun eigen handtekening en straalt verstilde schoonheid uit.

Masterclass

In de tentoonstelling is deze gedetailleerde schoonheid en verstilling zichtbaar en voelbaar. Ook is er aandacht voor het productieproces en de geschiedenis van de Vaderlandsche Maatschappij. Bij de tentoonstelling zijn er twee digitale lezingen (een over de Vaderlandsche Maatschappij en een over Snijder&CO), daarnaast is er een unieke online masterclass behangschilderen inbegrepen bij de entreeprijs en kan men deelnemen aan een ontwerpwedstrijd. Jaap Snijder: “We willen graag laten zien dat je met geduld en aandacht alles kunt maken wat je wilt. Wij hopen dat deze kleurrijke expositie inspireert tot zelf creëren, wat het dan ook is.”

Meer informatie en reserveren van tickets: www.wfm.nl/ambacht  

Meer over Snijder&CO: www.snijder-co.nl

Over de Vaderlandsche Maatschappij verschijnt het boek ‘De Vaderlandsche Maatschappij. Filantropie in Hoorn’. Geschreven door: Laura Jonkhoff & Willeke Jeeninga. Het boek is verkrijgbaar vanaf 16 april 2021 in de winkel van het Westfries Museum en kost € 20,-. Voor reservering en/of verzending van het boek (plus verzendkosten), mail met Secretariaat Westfries Museum op info@wfm.nl.