Geïnspireerd door de inzichten uit Minder macht voor de miljardair!
Volgens historicus Yuval Noah Harari leven we in twee werelden tegelijk.
- De eerste is de echte wereld: rivieren, bomen, dieren, bergen.
- De tweede is de bedachte wereld: landen, wetten, goden, merken, eigendom en… de economie.
Die tweede wereld bestaat alleen omdat miljoenen mensen erin geloven.
En zoals in Minder macht voor de miljardair! wordt benadrukt:
de verhalen waar wij in geloven bepalen hoe rijkdom en macht verdeeld worden.
Wanneer de verhalen krom zijn, worden de regels krom — en raakt de samenleving uit balans.
De verhalen die onze werkelijkheid vormgeven
Verhalen die vaak genoeg verteld worden, veranderen in “waarheden”.
Ze definiëren wat we normaal vinden, wat we nastreven en wat we accepteren.
Maar veel van wat wij vanzelfsprekend vinden, is gewoon een menselijk verhaal:
- dat reizen ons leven verrijkt
- dat shoppen goed is voor de economie
- dat investeren noodzakelijk is voor rijkdom
- dat eigendom heilig is
- dat wie rijk is, dat verdient
Wereldwijd bestaan er andere basisverhalen:
- In delen van Afrika en Azië speelt respect voor ouderen een centrale rol.
- In het Westen het idee dat iedereen zijn eigen leven moet vormgeven.
Sommige verhalen bestaan eeuwenlang.
Andere verdwijnen of veranderen met de tijd.
Twee verhalen die onze huidige wereld diep hebben gevormd, zijn het verhaal van de trickle-down economie en het verhaal van geld zelf.
Hoe het misging: een korte geschiedenis van geld, belastingen en ongelijkheid
Eeuwenlang leefden mensen in kleine groepen zonder grote verschillen in rijkdom.
Maar met landbouw ontstonden:
- voedselvoorraden
- bezit
- hiërarchieën
- nederzettingen
- en later: staten en belastingen
Belastingen financierden irrigatie, bescherming en wegenbouw. Ze werden geheven in graan, arbeid, vee of producten.
Pas rond 600 v.Chr., in Lydia (nu Turkije), verscheen geld in muntvorm.
Deze uitvinding maakte handel eenvoudiger — maar maakte ook ongelijkheid schaalbaar.
In de 18e en 19e eeuw ontstond het moderne inkomstenbelastingstelsel, bedoeld om de lasten eerlijker te verdelen.
Maar in de 20e eeuw verscheen een nieuw verhaal dat het systeem blijvend heeft scheefgetrokken.
Het misleidende verhaal van de trickle-down economie
Vanaf de jaren 1980 won een aantrekkelijk maar vals verhaal aan kracht:
“Als de rijken minder belasting betalen, profiteert iedereen.”
Politici herhaalden het, economen omarmden het, bedrijven lobbyden ervoor.
Maar deze theorie — trickle-down economics — bleek onjuist.
In werkelijkheid:
- steeg de rijkdom vooral aan de top
- stagneerden de lonen
- stegen de kosten voor gewone mensen
- werd vermogen extreem geconcentreerd
Toch zijn veel belastingstelsels nog steeds gebaseerd op dit oude verhaal.
Daarom wordt arbeid zwaar belast, terwijl:
- aandelen
- vastgoed
- dividend
- en grote vermogens
veel lichter worden belast.
Dit is precies wat in Minder macht voor de miljardair! wordt aangetoond:
de regels zijn scheef — en scheve regels produceren een scheve wereld.
Het verhaal dat eigendom een “grondrecht” is
Een ander hardnekkig verhaal komt uit de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring van 1776, waarin vrijheid werd gekoppeld aan het recht op bezit.
Maar is onbeperkte rijkdom echt een grondrecht?
Of zouden grondrechten eerder moeten zijn:
- een veilige woning
- een eerlijk inkomen
- toegang tot zorg
- en menselijke waardigheid voor iedereen?
Ons huidige systeem behandelt extreem vermogen als onaantastbaar — zelfs wanneer het de democratie ondermijnt en ongelijkheid vergroot.
Het is niet normaal — we zijn het gewoon normaal gaan wíllen vinden
Onze regels lijken logisch, maar ze zijn dat niet:
- Het is niet normaal dat werk zwaarder wordt belast dan vermogen.
- Het is niet normaal dat individuen honderden miljarden bezitten.
- Het is niet normaal dat solidariteit weinig loont terwijl hebzucht wordt beloond.
Zoals econoom en ethicus Ingrid Robeyns schrijft:
“Er is geen enkele morele, politieke of economische rechtvaardiging voor grote fortuinen.”
Extreem vermogen bestaat niet alleen — het veroorzaakt schade.
We hebben een nieuw verhaal nodig
Als verhalen het oude systeem hebben gebouwd, kunnen verhalen ook een nieuw systeem bouwen.
Een verhaal waarin:
- samenwerking belangrijker is dan uitbuiting
- macht niet geconcentreerd raakt in de handen van een paar mensen
- iedereen meetelt
- werk eerlijk wordt beloond
- en extreme rijkdom grenzen kent
Steeds meer onderzoekers — Robeyns, Piketty, Stiglitz, Milanović, Kemp — komen tot dezelfde conclusie:
zonder grenzen aan extreme rijkdom raakt elke samenleving onstabiel.
Luke Kemp onderzocht het instorten van 400 beschavingen. Zijn conclusie was verrassend eenvoudig:
“Don’t be an asshole.”
M.a.w.: bouw geen samenleving die hebzucht beloont boven menselijkheid.
Een nieuwe wereld is mogelijk — als we kiezen voor een nieuw verhaal
Ja, verandering is moeilijk.
Ja, de oude elite zal zich verzetten.
Ja, internationale samenwerking lijkt ingewikkeld.
Maar elke grote verandering in de geschiedenis begon met een verhaal waar mensen in gingen geloven:
- democratie
- mensenrechten
- onderwijs voor iedereen
- het afschaffen van slavernij
- de verzorgingsstaat
Verhalen veranderen de wereld — altijd.
Als genoeg mensen geloven dat het eerlijker kan, dan kán het eerlijker.
Als genoeg mensen het nieuwe verhaal vertellen, dan verandert het systeem.
Voor een diepere verkenning van hoe deze nieuwe regels eruitzien en hoe we ze kunnen invoeren, verwijs ik naar Minder macht voor de miljardair! — het boek dat laat zien hoe we extreme rijkdom kunnen beperken en de economie weer in balans kunnen brengen.
