Leesvaardigheid in vrije val: pak leesachterstand op jonge leeftijd bij de basis aan

Waar we in 2018 dachten dat dat het dieptepunt was, lieten de nieuwe PISA-resultaten zien dat de bodem helaas nog niet is bereikt. Maar liefst een derde van de Nederlandse 15-jarigen loopt het risico laaggeletterd het onderwijs te verlaten. In 2018 was dit nog een kwart.

Het aanhoudend lerarentekort blijft een groot knelpunt, maar aan de wil van scholen en leerkrachten om de leesvaardigheid van leerlingen te verbeteren ligt het zeker niet. In en om het onderwijs zijn inmiddels veel plannen en initiatieven gestart om het lezen een impuls te geven, veelal gericht op leesplezier. Maar is dit voldoende om de dalende lijn te stoppen? Dr. Sebastián Aravena, expert op het gebied van leesvaardigheid, verbonden aan RID Taal Rekenen en auteur van het boek ‘Effectief lees- en spellingonderwijs’ wijst op het belang van de vroege leesontwikkeling van kinderen. Deze is essentieel voor een versterking van de leesbasis en het bieden van gelijke kansen aan leerlingen.

Focus op complexe leesvaardigheden moet breder

Aravena: “Wat de PISA-resultaten laten zien, is dat Nederlandse 15-jarigen het steeds slechter doen op complexe leesvaardigheden. Dit zijn vaardigheden die na het technisch leren lezen aan bod komen op school, zoals het opzoeken van informatie, het beoordelen van de geloofwaardigheid van een tekst en het reflecteren op de inhoud van een tekst. In eerste instantie zou je denken, dat we dan vooral die vaardigheden meer moeten oefenen, maar zo eenvoudig is het niet.

De leesvaardigheid is een optelsom van alle leesinstructie, die in je leven krijgt en alle leeservaring die je opdoet. Als we willen dat alle kinderen er op hun 15e beter voorstaan, dan moeten we ook in de vroege leesontwikkeling alles uit de kast halen om vooruitgang te boeken en kinderen gelijke kansen te bieden om uit te groeien tot vaardige lezers. Hoe eerder kinderen de techniek van het lezen onder de knie krijgen, hoe groter de kans dat ze het lezen leuk gaan vinden, dat ze meer leeservaring opdoen en dat ze zich eerder kunnen bekwamen in de meer complexe aspecten van het lezen.

Het begint bij de leestechniek

De laatste jaren is er toenemende aandacht voor leesplezier. Leerlingen moeten rijke en boeiende teksten lezen om zo weer meer interesse voor lezen te krijgen. Dit is een goede zaak. We moeten alleen voorkomen dat aandacht voor leesplezier ten koste gaat van aandacht voor leestechniek. Als we het tij willen keren, moeten we aan alle knoppen tegelijk draaien en alle facetten van het lezen de volle aandacht geven. Dat start bij het technisch lezen.

Vroege start om kinderen gelijke kansen te bieden

Waar daarbij zeker nog winst te behalen is, is in de kleutergroepen. We hebben in Nederland sterk de neiging om pas vanaf groep 3 echt te beginnen met het leesonderwijs. In groep 2 doen kinderen wel al spelletjes met klanken en maken ze kennis met letters, maar dit is allemaal nog tamelijk vrijblijvend.

Zonder gerichte aandacht voor letterkennis op school ontstaan grote verschillen in de hoeveelheid letters die jonge kinderen kennen. Deze verschillen zijn helaas niet willekeurig. Het zijn juist die kinderen die sowieso al makkelijk leren lezen, die thuis al veel letters oppikken. Risicoleerlingen daarentegen zijn vooral afhankelijk van het aanbod op school. Door de klank-tekenkoppelingen al vroeg een vaste plek te geven in het curriculum, kunnen scholen ervoor zorgen dat elk kind met dezelfde stevige basis begint en voorkom je dat sommige leerlingen al achterlopen, voordat het leesonderwijs daadwerkelijk van start gaat in groep 3. Hiermee kunnen we de zaadjes planten voor betere PISA-resultaten in de toekomst. Laten we er daarom alles aan doen om kinderen gelijke kansen en een goede uitgangspositie te bieden in het voorbereidend leesonderwijs.”