Handreiking PO-Raad biedt nieuw perspectief op meertaligheid

Maak op je school een meerjarenplan voor nieuwkomersleerlingen. Gebruik de moedertaal van een leerling als opstapje voor het leren van Nederlands én andere vakken. Dat zijn twee belangrijke aanbevelingen uit de handreiking ‘Ruimte voor nieuwe talenten’ die de PO-Raad en het ministerie van Onderwijs vandaag presenteren. Openbare Basisschool Overvecht neemt het eerste exemplaar in ontvangst. Later deze week volgen alle andere basisscholen en besturen.

Op dit moment blijft onderwijs aan nieuwkomers nog vaak beperkt tot één of twee jaar opvang in een taalklas, daarna moet een kind met de stroom mee. Wetenschap én praktijk brachten echter nieuwe inzichten aan het licht, die vraagtekens plaatsen bij deze abrupte overgang en bij het nut van een eenzijdige focus op correct taalgebruik. ,,Contact met Nederlandstalige leeftijdsgenootjes is vanaf het eerste moment natuurlijk cruciaal,” zegt auteur Maaike Hajer. ,,Maar ook als je dagelijkse communicatie op school in het Nederlands al goed verloopt, is het nog niet gezegd dat alle vakken volledig in het Nederlands kunnen. Het leren van kinderen verloopt via de moedertaal, dát is de springplank.’’

Praktische voorbeelden

De handreiking bevat tal van praktische voorbeelden en tips voor het omgaan met meertaligheid in de klas door het geven van taalsteun in alle vakken, passend bij de leeftijd. Ook voor schoolleiders, bestuurders en partners staat er veel waardevolle informatie in de handreiking, om vanuit een gezamenlijk beleid een meerjarig integratieproces te begeleiden.

De PO-Raad hoopt dat alle scholen en besturen in Nederland hun voordeel zullen doen met de inzichten uit dit boekje. Voorzitter Rinda den Besten: ,,Het is in het belang van ons allemaal dat iedereen in het po zich de basisprincipes van onderwijs aan nieuwkomersleerlingen eigen maakt. Dat betekent niet dat zij allemaal een vreemde taal moeten leren, maar wel dat ze hier ruimte aan bieden.’’

Weliswaar neemt het aantal nieuwe vluchtelingen in Nederland af, het aantal gezinsherenigingen, dus het totale aantal kinderen, neemt toe. De komende jaren maken zij allemaal de overstap naar het reguliere onderwijs. ,,Een meerjarenplan voor iedere leerling, mét aandacht voor de moedertaal, is geen overbodige luxe maar broodnodig, laat deze handreiking zien.”

Risico op een verloren generatie

Maar als we op dezelfde voet verder gaan, ligt het risico van een verloren generatie op de loer, waarschuwt de PO-Raad. Na twee jaar is een nieuwkomersleerling formeel geen nieuwkomer meer en toch heeft hij nog extra aandacht nodig om zijn eigen niveau te halen. Als een leerling bijvoorbeeld alleen nog gebruik mag maken van het Nederlands, kan dat zijn cognitieve en sociale ontwikkeling in de weg staan en gaat leertijd verloren. ,,Kansengelijkheid is nu eenmaal niet hetzelfde als iedereen dezelfde behandeling. Willen we dat deze leerlingen straks een waardige bijdrage leveren aan de maatschappij, dan zullen we méér moeten doen dan nu het geval is’’, constateert Rinda den Besten.

Hajer denkt dat het leren van de Nederlandse taal nu soms nog onderschat wordt. Tegelijkertijd zijn er veel didactische werkvormen die de praktijk nog niet bereikt hebben ,,Het goede nieuws is dat iedere leerkracht het verschil kan leren maken. Dat zit soms ook in kleine dingen. Uiteindelijk hebben alle kinderen baat bij een rijk repertoire van leraren.’’

Werkdruk

Toch zit daar voor de PO-Raad ook een zorgpunt: de werkdruk is nu al hoog en er zitten ook nog grote lerarentekorten aan te komen. Om de kansen van kinderen gelijk te kunnen trekken, is dus ook meer geld nodig. Om te beginnen moet het onderwijsachterstandenbudget hersteld worden naar het oorspronkelijke niveau van 2011, vindt de PO-Raad (zie ook ‘Repareer lek in onderwijsachterstandenbeleid’). Maar niet alleen scholen met veel achterstandsleerlingen hebben het financieel zwaar. Den Besten: ,,Je ziet dat scholen hun financiële problemen niet op hun leerlingen willen laten afwentelen, maar dit houden ze niet eeuwig vol. Zeker niet als je iets nieuws van ze vraagt. Je kunt scholen niet alle maatschappelijke problemen laten oplossen.’’

De PO-Raad hoopt dat de sector van een nieuw kabinet meer ruimte zal krijgen om écht werk te maken van gelijke kansen.

Ook in andere EU-landen

Een andere, positieve kijk op meertaligheid is niet nieuw. Ook vanuit de EU klonk er onlangs een roep om aandacht voor meertaligheid in de klas. Wetenschapper Emmanuelle Le Pichon (Universiteit Utrecht) werkte hier aan mee en ziet veel overeenkomsten tussen haar werk en de nieuwe publicatie van de PO-Raad. ,,In veel Europese steden worstelen scholen met meertaligheid, maar geleidelijk worden ook steeds meer de voordelen van meertaligheid gezien. Het bevordert cognitieve, sociale en persoonlijke ontwikkeling.’’

Le Pichon is groot voorstander van een meertalige onderwijsaanpak. ,,Zo’n aanpak moet niet alleen op schoolniveau, maar ook door bestuurders en de overheid erkend worden. Zeker dat laatste is cruciaal voor de beschikbaarheid van goede programma’s voor scholen. 

Voorbeelden

Er is veel bewijs dat het zelfvertrouwen van kinderen een belangrijke basis is voor schoolsucces en dat die zelfwaardering sterk samenhangt met de positie van de moedertaal.  Als die ook in de school als belangrijk wordt gezien en gewaardeerd, heeft dat een zeer positieve invloed op de houding van kinderen en komt dat het schoolsucces ten goede.

Hulp bij leren

Maak actief gebruik van alle thuistalen. Laat nieuwkomers rekenen of werken aan wereldoriëntatie samen met ouders of andere kinderen met dezelfde moedertaal. Formeer taalgroepjes op grond van verstaanbaarheid. Elk groepje overlegt in zijn moedertaal over de leerstof, werkt samen of formuleert de betekenis van een term, de werking van een begrip of het antwoord op een vraag. Hierna delen ze klassikaal of met een ander taalgroepje hun bevindingen, idee of kennis in het Nederlands. Organiseer dat sprekers van dezelfde taal uit verschíllende klassen geregeld samenwerken aan een (schoolbreed) thema of elkaar opdrachten voorleggen.

Buiten komt binnen

Organiseer met regelmaat een talendag. Bij deze talen-van-de-schooldag staan de deuren van de klas en de school wijd open. Betrek ouders of andere gezinsleden dagelijks bij de school. Laat ze in de klas komen, geef ze een taak of opdracht die ze na school met het kind thuis kunnen maken. Stel met hen en de leerling een leerplan ‘moedertaal’ op en bespreek welke leermiddelen de ontwikkeling van deze taal kunnen ondersteunen. Onderzoek waar je materialen kunt krijgen: bibliotheek, taalinstituten, gebedshuizen, culturele centra, winkels... Neem in het rapport ‘moedertaal’ op en beoordeel – na gesprekken met leerling en ouders – inzet en voortuitgang.