Overheidsdeelnemingen onmisbaar voor energietransitie en meer strategische autonomie

Overheidsdeelnemingen zijn het ‘ondergeschoven kind’ van de overheidsinstrumenten. Hiermee mist de overheid kansen. Deelnemingen zijn namelijk onmisbaar voor een robuuste en toekomstbestendige ontwikkeling van de leefomgeving. Een open en frisse benadering van het instrument deelnemingen is urgent. Dit stelt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in zijn advies ‘Deelnemen zonder dogma’s: werken aan leefomgevingsvraagstukken met overheidsdeelnemingen’ dat vandaag is aangeboden aan minister Robert Tieman van Infrastructuur en Waterstaat.

De bijdrage van deelnemingen aan de leefomgevingskwaliteit wordt vaak niet gezien

Deelnemingen zijn bedrijven waarin de overheid aandeelhouder is. Voorbeelden zijn het Havenbedrijf Rotterdam, Invest-NL, Energiebeheer Nederland en drinkwaterbedrijf Vitens. Door problemen uit het verleden worden deelnemingen vaak geassocieerd met (politieke en financiële) risico’s. Dit verleden ontneemt het zicht op de cruciale bijdrage die de ruim 350 bestaande deelnemingen dag in en dag uit leveren aan de kwaliteit van de fysieke leefomgeving. En op de bijdrage die bestaande en nieuwe deelnemingen in potentie kunnen leveren aan het op- en ombouwen van onze industrie, het uitbreiden en aanleggen van nieuwe infrastructuur voor het energiesysteem van morgen of aan het vergroten van onze economische veiligheid (door bedrijven te beschermen tegen ongewenste buitenlandse actoren).

Samenspel tussen overheid en deelnemingen gemankeerd

Drie problemen maken dat de potentie van de huidige deelnemingen nog niet volledig wordt benut: 1. de publieke belangen zijn vaak niet helder geformuleerd, 2. de afstemming tussen de overheid als aandeelhouder én als beleidsmaker schiet tekort en 3. het ontbreekt aan specialistische kennis bij de overheid voor een gelijkwaardig gesprek tussen overheid en deelneming.

Bij het nadenken over het aangaan van nieuwe deelnemingen is de overheid bovendien te terughoudend. Hiermee acteert de overheid ‘met één hand op de rug’ in een snel veranderende geopolitieke omgeving.

Naar een open en frisse benadering van het instrument deelnemingen

De raad pleit voor een open en frisse benadering van deelnemingen. Met meer aandacht voor de kansen en mogelijkheden die het instrument biedt. Daartoe beveelt de raad aan:

1. Verbeter de samenwerking met de bestaande deelnemingen, zodat deze (nog) beter in staat zijn de publieke belangen vanuit een langetermijnoriëntatie en een breed welvaartsperspectief te waarborgen. Dit vraagt onder andere dat de publieke belangen samen met de deelnemingen worden geformuleerd.
2. Benut de volle mogelijkheden die het afwegingskader biedt voor het aangaan van deelnemingen, zodat dit instrument vaker in beeld komt bij de grote opgaven in de fysieke leefomgeving.

Over de Rli

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) is een onafhankelijke adviesraad voor regering en parlement. De raad adviseert gevraagd en ongevraagd over hoofdlijnen van beleid op het gebied van duurzame ontwikkeling van de leefomgeving en infrastructuur. De raad behandelt met name strategische maatschappelijke vraagstukken van ruimtelijke inrichting en economie, wonen, milieu, voedsel en grondstoffen, natuur, landbouw, mobiliteit en veiligheid. Voorzitter is dr. J.J. (Jan Jacob) van Dijk. www.rli.nl