'Discriminatie bij wet verboden, maar sociale norm ontbreekt'

Dit is een expertquote in het kader van ANP Expert Support. U kunt dit bericht, of delen hiervan gebruiken op uw kanalen, met vermelding van Hanneke Felten, Movisie. Aanleiding: 'Klokkenluiders' van racisme bij politie voelen zich niet erkend | ANP

Wat hadden het racisme bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, in de toeslagenaffaire en in een WhatsApp-groep bij de Rotterdamse politie in 2022 met elkaar gemeen? De plegers kwamen ermee weg. Discriminatie is wettelijk verboden. Maar werd iemand vervolgd, raakte iemand zijn of haar baan kwijt, is iemand teruggezet in functie? Keer op keer gaven we de boodschap af: vanuit een overheidsfunctie kun je met racisme altijd wegkomen. Laten we dat in 2023 anders gaan doen.

In 2021 deed het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) onderzoek naar institutioneel racisme in Nederland. 'Institutioneel racisme' betekent dat de processen, het beleid en de geschreven en ongeschreven regels van instituten leiden tot structurele ongelijkheid tussen mensen met verschillende achtergrond, huidskleur of religie.

Het kan aan de ene kant gaan om regels of processen die expliciet onderscheid maken en de bedoeling hebben om ongelijkheid te creëren. Maar anderzijds gaat het ook om regels of processen - geschreven of ongeschreven - die niet expliciet onderscheid maken tussen groepen, maar in de praktijk er wel voor zorgen dat de ene groep benadeeld wordt en de andere groep juist bevoordeeld.

Wetten die bepaald gedrag strafbaar stellen, ontlenen hun effect niet zozeer aan de ‘angst voor straf’ maar aan hun normerende werking. Wetten stellen een sociale norm. Ze geven aan wat mag en niet mag en de meeste mensen willen zich daaraan houden. Bij discriminatie lijkt de samenleving uit het oog te hebben verloren dat dit verboden is.

Bij de overheid maar ook bij talkshowtafels komen regelmatig discriminerende opmerkingen voorbij. Mede daardoor ervaren steeds meer mensen racisme en discriminatie als ‘een mening’. Maar het verbod op discriminatie is stevig verankerd in wetten en internationale verdragen. Het moet dus een duidelijk norm worden in onze samenleving. Anders ervaren plegers van openlijk racisme nooit de consequenties daden en geven we een verkeerd signaal af aan hun slachtoffers.

Behalve bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, de belastingen en de politie, moeten in 2023 allerlei instituties aan de slag: draag actief uit dat discriminatie en racisme verboden zijn en blijf dat herhalen. En essentieel hierbij is dat je schuldig maken aan discriminatie en racisme, niet zonder consequenties blijft.

Hanneke Felten, Senior projectleider en onderzoeker, Movisie