2 top-expo’s over Indonesië in Brussel tonen uitzonderlijke werken

Het biennale kunstenfestival EUROPALIA heeft nog tot 21 januari 2018 Indonesië te gast.

De toptentoonstelling Ancestors & Rituals (tot 14.01.’18 in het Brusselse Bozar) presenteert magische topstukken uit het National Museum in Jakarta. Deze vertellen het heel bijzondere verhaal van de unieke Indonesische voorouderverering: de Toraja’s die hun doden opgraven om ze op te maken en te vieren, de indrukwekkende Ana Deo-voorouderbeelden die de dorpelingen van Flores beschermen, of de vooroudercultus zoals die van Sumatra tot Papoea nog voorkomt.

Ancestors & Rituals

11 10 ’17 >14 01 ’18 – BOZAR, Ravensteinstraat 23 – 1000 Brussel

Indonesië is een immense archipel van meer dan 17.000 eilanden die zich uitstrekken over maar liefst 5.000 kilometer van oost naar west. Het telt ongeveer 255 miljoen inwoners, 300 etnische groepen en meer dan 700 talen. Cijfers die een idee geven van de diversiteit van het land en de gevarieerde culturen waaruit het bestaat.

Niettemin is er een gemeenschappelijk punt dat de meeste van deze culturen met elkaar verbindt: de waarde die wordt gehecht aan de voorouders. Van Sumatra tot Papoea, over Java, Borneo, Sulawesi, de Kleine Soenda-eilanden en de Molukken: de voorouders speelden – en spelen soms nog – een vooraanstaande rol in Indonesië.

Of ze nu genealogisch of mythisch zijn, de voorouders vervullen drie cruciale functies voor het verleden, het heden en de toekomst. De voorouders zijn nauw verbonden met de stichtingsmythes en kosmologieën van de archipel en de eerste functie die ze hebben, is een rechtstreekse band zijn tussen de Indonesiërs en hun verleden. Op die manier kunnen de levenden een plaats opeisen binnen een afstammingslijn en zo hun status en sociale positie bepalen.

Verder staan de voorouders garant voor het evenwicht in de samenleving en verzekeren ze door hun steun en bescherming een harmonieus heden. En tot slot zijn ze een bron van vruchtbaarheid en garanderen ze het voortbestaan van de volkeren en culturen.

De tentoonstelling ‘Ancestors & Rituals’ focust ook op de uitwisselingen die in de loop van duizenden jaren invloed uitoefenden op de kunst, de identiteit en de manier waarop we de wereld van de Indonesische volkeren bekijken. De wortels van de meeste culturen van de archipel liggen in de Austronesische cultuur en werden meegebracht door deze nomadenvolkeren die meer dan 5.000 jaar geleden uit Taiwan vertrokken. Ook de schitterende Dong Son-cultuur van het noorden van Vietnam, bekend om het meesterlijke brons, heeft invloed gehad.

Vaak ligt de handel aan de basis van deze veranderingen. In de 5de en de 6de eeuw introduceerden de Indische kooplui en de monniken die hen vergezelden op hun reizen het boeddhisme en het hindoeïsme op Sumatra en Java. De bekende tempels Borobudur en Prambanan laten zien dat deze twee godsdiensten snel aan belang wonnen op het Indonesische grondgebied. Het is ook de handel die de eerste bezoekers uit China meebracht en, vanaf de 13de eeuw, uit het Midden-Oosten. Deze laatsten introduceerden de islam in Indonesië, maar pas vanaf de 16de eeuw kende deze godsdienst op Java en Sumatra de bloei waardoor Indonesië vandaag het belangrijkste moslimland ter wereld is.

Nog later kwamen de Portugese kolonisten, gevolgd door de Hollanders, op zoek naar kostbare specerijen. Zij legden respectievelijk het katholicisme en het protestantisme op.

Al deze culturen gaven vorm aan de relatie van de Indonesiërs met hun voorouders. Ze verrijkten ze met hun eigen kleuren of probeerden ze net te vernietigen.

Zo ontdekken we in Indonesië hindoeïstische en boeddhistische objecten en verhalen die het belang van de voorouders benadrukken, een gemengde islam die openstaat voor de al bestaande voorouderlijke culturen en de littekens van het Nederlandse proselitisme dat, als het de kunstwerken niet vernietigde, de lokale artistieke productie beïnvloedde.

Aan de hand van 160 archeologische en etnografische schatten illustreert ‘Ancestors & Rituals’ ook de rituelen rond de drie belangrijke thema’s van de voorouders – status, bescherming en vruchtbaarheid – want zij zijn het geprivilegieerde communicatiemiddel tussen de levenden en de doden.

De meeste werken werden uitgeleend door het Nationaal Museum van Jakarta maar veel komen ook uit musea uit heel Indonesië en worden voor de eerste keer in Europa tentoongesteld . Een dertigtal andere werken komt uit Europese musea en privécollecties.

Audiovisueel materiaal, tekeningen en schilderijen contextualiseren en actualiseren het geheel. Interviews door Jimmy Hendrickx – speciaal voor de tentoonstelling gerealiseerd - laten Indonesiërs aan het woord over hun relatie met de voorouders vandaag.

In de tentoonstelling organiseert Barbara Raes ook een aantal workshops en bevraagt zij – samen met een reeks kunstenaars – de bezoekers over hun relatie met voorouders en rituelen.

Curator: Daud Tanudirjo

Raadgevers: Pieter ter Keurs & Francine Brinkgreve

Catalogi gerealiseerd door uitgeverij Snoeck – 3 versies NL - FR & EN

ANCESTORS & RITUALS voor kinderen

De tentoonstelling biedt 2 permanente parcours voor kinderen:

• Audiogids voor kids (8 > 12 j)

In onze Ancestors & Rituals tentoonstelling kunnen de jongere festivalgangers gebruik maken van een audiogids die hen compleet onderdompelt in de intrigerende wereld van de Indonesische voorouderrituelen. Hoewel, de term audioguide schiet hier schromelijk tekort: met allerhande extra beeldmateriaal wordt het mysterieuze en het onverwachte zo op een originele manier benaderd. Met deze leerrijke en grappige vertelling wordt de bezoekerservaring met de hele familie maximaal uitgediept.

• Permanent kinderparcours voor de allerkleinsten (5 >8 j)

Een grappige en leuke speurtocht en boekje rond dieren laat de allerkleinsten Indonesië ontdekken.

Video: https://vimeo.com/europalia/ancestorsandrituals

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Power and other things, Indonesia & Art (1835 - now)

18 10 ’17 >21 01 ’18 – BOZAR, Ravensteinstraat 23 – 1000 Brussel

Power and other things. Indonesia & Art (1895-now) (Bozar vanaf 18.10.17) toont een uniek beeld van de twee laatste, soms woelige eeuwen van de Indonesische geschiedenis. Van het Nederlandse kolonialisme en de Japanse bezetting tot de actuele uitdagingen rond migratie en veranderende perspectieven op gender.

Power and other things verkent de recente en vaak bewogen geschiedenis van Indonesië, gezien door de werken van 21 Indonesische en westerse kunstenaars. Het Nederlandse koloniale tijdperk en de Japanse bezetting, de status van de vrouw en de immigratie… Stuk voor stuk thema’s die in de tentoonstelling worden behandeld, om zo de hedendaagse Indonesische samenleving te kunnen begrijpen.

Kunstenaars: Antariksa / Octora Chan / FX Harsono / Saleh Husein / Mella Jaarsma / Agung Kurniawan / Timoteus Anggawan Kusno / Lifepatch / Maryanto / Tom Nicholson, met Grace Samboh / Nicolaas Pieneman / Raden Saleh / Emiria Sunassa / Sudjojono / Terroir / Jan Toorop / Ana Torfs / Wendelien van Oldenborgh / Lidwien van de Ven / Roy Villevoye / Dea Widya /

Curatoren: Riksa Afiaty & Charles Esche (conservator Van Abbemuseum, Eindhoven)

 Interview met curatoren Riksa Afiaty and Charles Esche

Waarnaar verwijst de titel ‘Power and other things’?

Riksa Afiaty: ‘Power and other things’ is een fragment uit een zin uit de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië, die in 1945 werd ondertekend. Hierin eist president Soekarno van de Nederlandse staat dat “de kwesties rond de overdracht van de macht enzovoort gewetensvol en zo snel mogelijk worden behandeld”. Charles Esche: Ik hou veel van het idee “enzovoort”, net alsof het volledige universum in dit woord omvat kan zitten. Dit ogenschijnlijk eenvoudige verzoek had nadien enorme gevolgen. De tentoonstelling laat zien wat er de daaropvolgende 72 jaar is gebeurd met de “enzovoort” en hoe de koloniale macht de inhoud ervan volledig heeft vervormd.

Waarom begint een tentoonstelling over hedendaagse kunst met de 19de eeuw?

CE: De meeste tentoonstellingen over hedendaagse Indonesische kunst nemen 1945 als beginpunt, het jaar waarin het land onafhankelijk werd.

Nochtans is het interessant om de geschiedenis over een langer traject te bekijken. Daarom begint de tentoonstelling met drie schilders uit de 19de eeuw. Raden Saleh was de eerste Indonesische kunstenaar die een Europese opleiding kreeg in Nederland, maar wat nog belangrijker is, die nadien ook naar het land terugkeerde om zijn dubbele identiteit beter te begrijpen.

Zelfs nadat hij definitief naar Nederland was verhuisd, bleef de Nederlandse schilder Jan Toorop betrokken bij zijn geboorteland Indonesië. En op een kort verblijf in Brussel na, bracht Emiria Soenassa haar hele leven in Indonesië door, ook al droomde ze van een grondiger opleiding in Nederland. Deze drie kunstenaars leefden elk op hun eigen manier in een soort van koloniale spanning, geklemd tussen een niet hier en niet daar.

De recente geschiedenis van Indonesië wordt gekenmerkt door constante veranderingen. Hoe worden die weerspiegeld in de tentoonstelling?

RA: In ‘Power and other things’ denken de kunstenaars na over hoe de koloniale gedachte vorm heeft gegeven aan het moderne en postmoderne Indonesië, en dat tot vandaag. Aan de hand van een ruime waaier van onderwerpen – zoals de invloed van de Nederlandse kolonie en de Japanse bezetting, of de relatie tussen de Chinese, Arabische en Indonesische gemeenschappen – proberen de kunstenaars nieuwe methodes te vinden die niet postkoloniaal zijn, om het heden te begrijpen.

CE: De focus van de tentoonstelling ligt op hoe deze specifieke veranderingen – bijvoorbeeld de behandeling van het Papoeavolk of de visie op de vrouw – gevolgen hadden voor ons begrip van het huidige Indonesië, zowel van binnenuit als buitenaf gezien. De tentoonstelling schildert een groot en fascinerend portret van hoe Indonesië en de kunstenaars met het verleden leven en hoe het koloniale erfgoed en de postkoloniale verdrukking blijven opborrelen in hun werk en in het heden.

Behalve Indonesische kunstenaars hebben jullie ook verschillende Europese en Australische kunstenaars uitgenodigd. Wat waren jullie selectiecriteria?

CE: Volgens mij is elke plaats op aarde verbonden met alle andere, zeker vandaag. De kunstenaars die we selecteerden voor de tentoonstelling werken allemaal op hun manier aan de relatie tussen vroeger en nu. Ze beperken zich niet tot wat er zich vandaag afspeelt maar ze baseren zich op het verleden, het erfgoed en de historische gebeurtenissen om over het heden te spreken. Ik denk dat dit een van de dingen is die de kunst kan doen: ze vertelt ons over het heden aan de hand van het verleden, ze maakt het ons mogelijk om nieuwe verbanden te creëren en helpt ons om beter te begrijpen hoever we staan.

RA: Ik vind het interessant om te zien hoe mijn generatie aan het beseffen is wat de gevolgen zijn van het kolonialisme. De kunstenaars die we hebben gekozen, werken allemaal op de een of andere manier rond de koloniale ideeën en hoe deze soms brutale waarheden ons ook vandaag nog beïnvloeden.

De meeste Europeanen zijn niet vertrouwd met de geschiedenis van Indonesië. Wat zullen ze volgens jullie onthouden na hun bezoek aan de tentoonstelling?

RA: Via de tentoonstelling proberen we een analyse te maken van de rol van het geheugen, van de alternatieve verhalen achter de conflicten en van het construeren van de geschiedenis door de ‘legitieme’ en ‘institutionele’ macht. De tentoonstelling vertelt niet enkel een uniek en groot verhaal, maar brengt veeleer kleine fragmenten van verhalen die vergeten dreigen te worden. Die fragmenten, gezien door de ogen van de kunstenaars, maken het mogelijk om te spreken over het kolonialisme, het constante gevecht voor verschillende vormen van onafhankelijkheid of de gelijke behandeling van de Javaanse cultuur en de andere Indonesische culturen.

CE: Indonesië is een van de grootste landen ter wereld en het grootste moslimland. Zoals we weten focussen Europa en de Verenigde Staten op de verdeeldheid tussen godsdiensten, in het bijzonder tussen christenen en moslims. Het idee dat we kunnen leren van Indonesië zou wel eens urgenter kunnen blijken dan ooit.

Ik ben verrast dat Indonesië niet even bekend is als China of India, maar ik denk dat het land de komende 20 à 40 jaar een steeds belangrijker rol zal spelen in de wereldgeschiedenis. Wie de tentoonstelling bezoekt, krijgt al een voorsmaakje van wat er van Indonesië kan worden als het leert om al zijn potentieel te benutten.

Video: https://vimeo.com/europalia/powerandotherthings