Nieuwe documentaire over unieke 17e-eeuwse schilderingen in het Vredespaleis

Ferdinand Bol (1616 - 1680) en Gerard de Lairesse (1640 - 1711) behoren tot de belangrijkste schilders uit de 17e Eeuw. In de Bolzaal van het Haagse Vredespaleis zijn unieke schilderijensembles van deze twee kunstenaars te vinden. Kunsthistorica Margriet van Eikema Hommes heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar deze ensembles. De verrassende resultaten van het onderzoek en de prachtige zaal zijn nu voor iedereen toegankelijk gemaakt door middel van een korte documentaire.

Bolzaal in het Vredespaleis. Bron: Carnegie Stichting

Het Vredespaleis huisvest het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties, het Permanent Hof van Arbitrage en de Haagse Academie voor Internationaal Recht. Het paleis werd naar aanleiding van de eerste Haagse Vredesconferentie (1899) gebouwd en opende zijn deuren in 1913. Als blijk van ondersteuning gaven veel landen tijdens het bouwproces cadeaus in de vorm van kunstwerken of bouwmaterialen. Vandaag de dag zijn er in dit internationale icoon voor ‘Vrede en Recht’ meer dan veertig cadeaus te vinden die specifiek voor het Vredespaleis werden vervaardigd. Een uitzondering binnen de kunstcollectie van het Vredespaleis vormen de schilderingen van Ferdinand Bol en Gerard de Lairesse, aangezien deze al eeuwen vóór de bouw van het Vredespaleis vervaardigd werden.

Zowel de schilderingen van Bol als die van De Lairesse beslaan vele vierkante meters en onderscheiden zich daarin van de meeste 17e-eeuwse schilderijen. Deze doeken waren dan ook niet bedoeld om ‘los’ aan de muur te hangen; die van Bol waren oorspronkelijk opgenomen in een wandbetimmering terwijl die van De Lairesse een plafond sierden. Zulke enorme schilderingen werden aanvankelijk voor paleizen en stadhuizen vervaardigd, maar in de loop van de 17e eeuw lieten steeds meer burgers deze decoraties maken voor hun eigen huizen. De ensembles van Bol en De Lairesse zijn hiervan vroege voorbeelden.

Hoewel de kunstwerken in de Bolzaal eeuwen geleden zijn geschilderd, zijn hun onderwerpen nog steeds actueel: “Op het eerste gezicht zie je Bijbelse, mythologische en allegorische taferelen, maar deze voorstellingen hebben betrekking op oorlogen en het lot van vluchtelingen op zoek naar een nieuw bestaan” verklaart Margriet van Eikema Hommes.

Materiaalonderzoek met onder meer röntgenstraling en infraroodlicht en een iconografische analyse tonen aan dat de doeken een getuigenis van de toenmalige tijd zijn. Op het drieluik Allegorie op de Eendracht, Handelsvrijheid en Bescherming tegen Gevaar  van Gerard de Lairesse uit het jaar 1672 bijvoorbeeld houdt Concord een bundel vast met vier pijlen. Uit het onderzoek blijk dat er oorspronkelijk zeven pijlen waren als symbool voor de zeven verenigde provincies van de Nederlandse Republiek. Maar nadat in het ‘rampjaar’ 1672 drie provincies moesten worden afgestaan, reduceerde De Lairesse het aantal pijlen.

De Lairesses schildering sierde ooit het plafond van de ontvangstzaal van de grachtenwoning van de beroemde en beruchte Amsterdamse oud-burgemeester Andries de Graeff. In 1903 kwamen de schilderijen op een veiling terecht en werden ze aangekocht voor het nieuw te bouwen Vredespaleis.

Ferdinand Bols wandvullende doeken zijn besteld door de schatrijke Utrechtse weduwe Jacoba Lampsins. Zij liet ze in de vroege jaren 1660 vervaardigen voor haar ontvangstkamer en koos daartoe onderwerpen die betrekking hadden op haar achtergrond en denkbeelden. Zo verwijzen de schilderingen met Het vinden van Mozes en Aeneas ontvangt van Venus zijn wapenrusting naar haar voorouders die vanwege het oorlogsgeweld gevlucht waren uit de Zuidelijke Nederlanden. De doeken met De aanvoerder van de Heer verschijnt aan Jozua en Koning Cyrus geeft de geroofde tempelschatten terug hebben betrekking op een toenmalig politiek conflict in Utrecht. Ruim twee eeuwen later werden de schilderingen geschonken aan het Rijksmuseum. Het museum gaf deze aan het begin van de 20e eeuw in langdurig bruikleen aan het Vredespaleis.

De Carnegie Stichting, eigenaar en beheerder van het Vredespaleis, heeft nu een documentaire uitgebracht waarin kunsthistorica Margriet van Eikema Hommes en conservator Jacobine Wieringa interessante details over de kunstwerken in de Bolzaal toelichten. Hiermee wordt geïnteresseerden een blik gegund in deze prachtige zaal, die over het algemeen niet toegankelijk is voor het publiek. Bovendien maakt de documentaire de indrukwekkende resultaten van het onderzoek naar de 17e-eeuwse schilderijen voor iedereen laagdrempelig toegankelijk. De korte film kan op de website van het Vredespaleis worden bekeken: vredespaleis.nl/bolzaal