Nieuw onderzoek: regelovertreding overwegend domeingebonden

Uit onderzoek van Geelhoed (Erasmus Universiteit Rotterdam) blijkt dat regelovertreding overwegend domeingebonden is. In dit nieuwe onderzoek dat het programma Handhaving en Gedrag uitbrengt, blijken persoonlijke normen en het gebruik van neutralisatietechnieken een belangrijke rol te spelen.

Het lijkt aannemelijk dat een ondernemer die regels op het ene domein overtreedt, bijvoorbeeld op het gebied van belastingen, dit ook doet op een ander domein, bijvoorbeeld op het gebied van het milieu. Maar is dat wel zo? Assistent professor Fiore Geelhoed onderzocht de domeingebondenheid van regelovertreding onder een specifieke groep ondernemers, namelijk varkenshouders. Varkenshouders hebben met veel verschillende domeinen van regelgeving te maken. Deels gaat het om regels die voor alle bedrijven gelden, zoals belastingregels. Andere regels zijn meer specifiek, zoals milieuregels, regels voor transport, identificatie en registratie, dierenwelzijnsregels en regels ten aanzien van diergeneesmiddelen. Geelhoed’s onderzoek was kwalitatief: zij nam 46 diepte-interviews af bij verschillende varkenshouders, toezichthouders en andere partijen.

Persoonlijke normen en naturalisatietechnieken

De resultaten van het onderzoek laten zien dat regelovertreding voor varkenshouders domeingebonden is. Als ze bijvoorbeeld milieuregels overtreden, betekent dit nog niet dat ze dat ook op het gebied van belastingen doen. Bij het al dan niet overtreden spelen persoonlijke normen een belangrijke rol. Hun persoonlijke mening over welke regels wel of niet belangrijk zijn, bepaalt welke regels ze kiezen om na te leven. De varkensboeren gebruiken neutralisatietechnieken als ze regels niet naleven. Ze rechtvaardigen dan hun eigen gedrag door overtredingen goed te praten. Bijvoorbeeld door aan te geven dat bepaalde regels onredelijk of oneerlijk zijn.

Betekenis voor toezichthouders

Op basis van de uitkomsten van het onderzoek raadt Geelhoed toezichthouders (en beleidsmakers) aan zich niet blind te staren op het onderscheid tussen ‘goede’ en ‘slechte’ bedrijven. Het is belangrijker zich te verplaatsen in de positie van ondernemers door de impact van regels in hun volle samenhang te zien en consistent en responsief te zijn in toezicht en handhaving. Bijvoorbeeld door te werken met formele waarschuwingen en vooral ook door persoonlijke normen en neutralisaties waar nodig te beïnvloeden en te weerleggen. Zo kunnen beleidsmakers en toezichthouders bijdragen aan de mogelijkheden om letterlijk en figuurlijk goed te boeren.

‘Handhaving en Gedrag’

Deze publicatie is een nieuwe uitgave in de reeks ‘Handhaving en Gedrag’. ‘Handhaving en Gedrag’ is een interdepartementaal samenwerkingsprogramma en is opdrachtgever voor gedragswetenschappelijk onderzoek relevant voor handhaving en naleving van regelgeving. Het programma bouwt aan wetenschappelijke kennis over mechanismen die ten grondslag liggen aan naleving of overtreding van regelgeving en de wijze waarop de overheid dit gedrag kan beïnvloeden.