Advies: Richt wettelijke bescherming cultuurgoederen dynamisch in

De wettelijke bescherming van belangrijk cultureel erfgoed tegen ongewenste verkoop aan het buitenland moet dynamischer worden ingericht. Hiertoe moet een nationaal uitvoergunningensysteem komen. Voor een actiever beschermingsbeleid is daarnaast een stevig financieel fundament nodig. Dit adviseert de Commissie Collectie Nederland, ingesteld door de Raad voor Cultuur, in het advies Onvervangbaar & Onmisbaar – naar een dynamisch beschermingsmodel voor de Collectie Nederland. De voorzitter van de commissie, Sybrand van Haersma Buma, heeft het advies vandaag aangeboden aan staatssecretaris Gunay Uslu van Cultuur en Media. 

Nationale uitvoervergunning

Het geadviseerde nationale uitvoergunningsysteem geldt alleen voor cultuurgoederen boven een bepaalde leeftijd en financiële waarde. Het moet in de plaats komen van het zogeheten 'register van beschermde cultuurgoederen en verzamelingen'. Voordeel van een nationaal uitvoervergunningensysteem is dat voor alle eigenaren – publiek en particulier – dezelfde spelregels gelden. Een onafhankelijke adviescommissie beoordeelt bij elke aanvraag opnieuw of een cultuurgoed voor Nederland ‘onvervangbaar en onmisbaar’ is. Dit gebeurt aan de hand van strikte, in de Erfgoedwet vastgelegde criteria. Als de vergunning verleend wordt, kan het cultuurgoed worden uitgevoerd. Om de administratieve last voor handelaren zo klein mogelijk te houden moet het ook mogelijk worden om een paspoort voor cultuurgoederen aan te vragen. Hiermee kan het cultuurgoed tien jaar binnen de EU reizen en eventueel verhandeld worden.

Register

In het nieuwe systeem zou het huidige register, waarvoor de minister te beschermen cultuurgoederen 'aanwijst', niet meer worden uitgebreid. De 161 cultuurgoederen en verzamelingen, die daarin zijn opgenomen, zouden in de loop van tien jaar opnieuw moeten worden beoordeeld. Het nationale uitvoervergunningensysteem moet in aanvulling komen op de reeds geldende vergunningplicht voor uitvoer naar buiten de EU. Binnen de EU kan erfgoed nu bijna zonder beperkingen worden uitgevoerd. Uitzondering hierop vormen cultuurgoederen en verzamelingen die zijn opgenomen in het register.

Stevig financieel fundament

Een actiever beschermingsbeleid kan niet zonder een stevig financieel fundament. De overheid moet in staat zijn om beschermwaardig cultuurgoed aan te kopen als er geen uitvoervergunning wordt verleend en het partijen in het veld niet lukt om het object aan te kopen. Daarnaast is betrokkenheid van particuliere verzamelaars van groot belang. Daarom adviseert de commissie enkele fiscale maatregelen die de geefcultuur in Nederland kunnen stimuleren. In een tussenadvies adviseerde de commissie al het Museaal Aankoopfonds beter te vullen en de doelstellingen ervan wettelijk te verankeren. Dit advies is vorig jaar opgenomen in de investeringsagenda van de Raad voor Cultuur.

Visie Collectie Nederland

Het dynamische beschermingsmodel is gestoeld op de door de commissie geformuleerde visie op de Collectie Nederland. 'Collectie Nederland' is een begrip dat al decennia bestaat. Het is geen fysiek af te bakenen verzameling cultuurgoederen, maar een cultureel concept dat altijd in ontwikkeling is, constateert de commissie: ‘De Collectie Nederland geeft een dynamisch beeld van de rijkdom, complexiteit en diversiteit van het Nederlandse roerend cultureel erfgoed en fungeert daarmee als een spiegel en drager van de Nederlandse (tijdgebonden) identiteit in al haar verscheidenheid.’ De commissie benadrukt dat verbinding met particuliere verzamelaars en wederkerigheid belangrijke uitgangspunten van deze visie zijn. Particuliere verzamelaars worden tot nu toe doorgaans niet met de Collectie Nederland geassocieerd.

Commissie Collectie Nederland

De Commissie Collectie Nederland werd in september 2020 benoemd door voormalig minister Van Engelshoven van OCW. Haar opdracht aan de commissie kwam voort uit aanbevelingen van de Commissie-Pechtold. Die constateerde in 2019 dat de overheid in bescherming van roerend cultureel erfgoed te terughoudend is geweest. Naast Sybrand van Haersma Buma (voorzitter) en Brigitte Bloksma (vicevoorzitter) maakten Robert Aronson, Vanessa van Baasbank, Meta Knol, Wayne Modest, Axel Rüger, Chris Stolwijk en Kitty Zijlmans deel uit van de commissie.