Onderzoek: pijn, ziekte en uitputting belemmeren herstel in langdurige verslavingszorg

Mensen met langdurige verslavingsproblemen kampen met ernstige en vaak onopgemerkte lichamelijke klachten die hun herstel ernstig kunnen belemmeren. Passende zorg blijft vaak uit. Dat blijkt uit onderzoek van Hogeschool Inholland en Jellinek, gepubliceerd in het Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing. "We wisten natuurlijk dat de uitkomsten niet fraai zouden zijn, maar deze resultaten zijn ronduit zorgwekkend," zegt onderzoeker Jackie Middeldorp. "Door hun gezondheid vaker te screenen en actief te ondersteunen in hun leefstijl, verbeteren we de levenskwaliteit van deze patiënten - én drukken we de zorgkosten."

Zorgwekkende gezondheid 

Dit is de eerste keer dat de lichamelijke gezondheid en leefstijl van mensen met langdurige verslavingsproblemen gedetailleerd in kaart werd gebracht. Daarvoor werden 136 patiënten in gespecialiseerde verslavingszorginstellingen in Nederland ondervraagd volgens de Utrechtse Somatische Screening, een screeningslijst die verpleegkundig specialisten specifiek ontwikkelden voor de vroegtijdige signalering van lichamelijke gezondheidsproblemen bij patiënten met ernstige verslavingsproblemen. Daaruit komt onder meer naar voren: 

• 88% van de onderzochte patiënten rookt, tegenover 19% in de algemene bevolking; 
• 50% heeft een kunstgebit, zeven keer meer dan gemiddeld; 
• 75% heeft een bijkomende medische aandoening;
• 25% heeft een hart- en vaatziekte, 20% COPD; 
• 34% ervoer in de afgelopen week ernstige pijn;
• 35% gaf aan uitputting te voelen;
• 50% heeft onvoldoende kennis en vaardigheden om hun medicatie, voeding en beweging zelfstandig te regelen.

Ook lopen langdurig verslaafde mensen extra risico op gezondheidsproblemen door gedrag zoals werken in de prostitutie, overdosering, gebruik van naalden die niet schoon zijn, en het gebruik van meerdere middelen tegelijk, vaak vanwege de pijn. "Zonder lichamelijk welzijn is het vrijwel onmogelijk om van verslavingsproblemen te herstellen," zegt Middeldorp, onderzoeker bij het lectoraat GGZ-verpleegkunde van Hogeschool Inholland en verpleegkundig specialist GGZ bij Jellinek.

Beperkte toegang tot zorg

Uit het onderzoek blijkt dat veel patiënten met ernstige verslavingsproblematiek wel in contact zijn met zorgverleners, maar dat essentiële informatie over hun fysieke gezondheid niet altijd wordt gedeeld. Daardoor blijven ziektes onbehandeld, met als gevolg verhoogde sterfte, onnodig lijden en hogere zorgkosten.

“Bij mensen met een verslaving duurt het vaak heel lang voordat ze bij de juiste zorgverlener in beeld komen,” zegt Middeldorp. “Middelengebruik en medicatie kunnen fysieke klachten tijdelijk maskeren, waardoor medische problemen soms pas laat worden onderkend. En door schaamte, angst voor stigmatisering, maar ook onderschatting van hun probleem, komen verslaafde patiënten pas in een ernstig stadium in de zorg terecht. Dat maakt de behandeling vaak complexer.”

Ook blijkt dat psychofarmaca zoals benzodiazepinen, antidepressiva en antipsychotica veel worden voorgeschreven zonder structurele monitoring van de lichamelijke gevolgen. “We zien metabole en cognitieve problemen die met een bredere en meer geïntegreerde aanpak mogelijk voorkomen hadden kunnen worden,” aldus Middeldorp. 

Standaard leegstijlbegeleiding

Niet alleen is toegang tot zorg beperkt, ook worden screenings weinig uitgevoerd en zijn leefstijlinterventies nauwelijks ingebed​. Beiden zouden volgens de onderzoekers juist standaard moeten worden.

Leefstijlbegeleiding dient, naast psychologische zorg en medicatie, structureel te worden opgenomen als volwaardige behandeloptie in de verslavingszorg. “Een gezonde leefstijl draagt bij aan mentaal welzijn en herstel,” aldus Middeldorp. “Het is een noodzakelijke toevoeging om volledige zorg te geven aan deze patiënten en ze een kans te geven uit de verslaving te komen. En het mooie is: leefstijlverandering kan direct worden ingezet, zonder wachtlijst." 

Tot slot zou structurele somatische screening standaard kunnen worden ingezet in de GGZ. Dat helpt om met de patiënt in gesprek te komen over hun gezondheid en is een belangrijke aanzet om te kijken naar wat de patiënt nodig heeft. Dat kan zijn verder lichamelijk onderzoek, maar bijvoorbeeld ook begeleiding op leefstijl. 

Verpleegkundigen kunnen een belangrijke rol spelen in deze nieuwe aanpak van verslavingszorg. “Zij hebben de juiste kennis en kunnen de brug slaan tussen verschillende disciplines en zorgverleners. En zij kunnen patiënten begeleiden naar een gezondere leefstijl,” aldus Middeldorp.