Het klimaat verandert, Utrecht beweegt mee

Schoolpleinen zijn op de schop gegaan, hitteplannen zijn opgesteld en samen met gemeenten, waterschappen, bouwers en ontwikkelaars zijn ‘Afspraken Klimaatadaptief Bouwen’ gemaakt. Van 2020 tot 2023 heeft de provincie Utrecht flinke eerste stappen gezet om problemen die we in Utrecht tegenkomen door het veranderende klimaat tegen te gaan. Dat is terug te lezen in de eindrapportage klimaatadaptatie: een document waarin breed verslag wordt gedaan van de risico’s die door klimaatverandering ontstaan én de oplossingen die voorhanden zijn.

De provincie Utrecht werkt aan manieren om de negatieve gevolgen van klimaatverandering op te vangen, in één woord: klimaatadaptatie. Gedeputeerde Water en Bodem Has Bakker: “Klimaatadaptatie gaat echt ergens over. We kijken decennia voorruit en proberen slimme en nuttige dingen te doen die ons voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering. We denken na over waterberging, verkoeling en vergroening. Wat mij betreft komt dit neer op werken aan een omgeving die tegen een stootje kan en die in veel gevallen een stuk groener is.” 

Daarom zijn drie pijlers belangrijk: een koele en aangename leefomgeving creëren, een robuust bodem- watersysteem inrichten en een veilige provincie die kan omgaan met extreem weer. Deze eindrapportage gaat feitelijk voor een groot deel over veiligheid en gezondheid van de inwoners van Utrecht. Daarbij is vergroening van het stedelijk gebied een belangrijke sleutel tot succes. 

Klimaatverandering en gezondheid

Want als we het hebben over hoge temperaturen dan hebben inwoners van steden en dichtbevolkte buurten daar het meeste last van. Gemiddeld ligt de temperatuur daar 5 graden hoger dan in het buitengebied. Straten met weinig groen en veel tegels en stenen kunnen zelfs 10 tot 15 graden warmer zijn. Ook ’s avonds en ’s nachts koelt het dan niet af. Wanneer de temperaturen lange tijd hoog blijven kan dit leiden tot hittestress, een echt gezondheidsrisico waar vooral ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid gevoelig voor zijn.  

Daarom is de afgelopen jaren bijvoorbeeld ingezet op het stimuleren van de totstandkoming van lokale hitteplannen. Dat heeft geholpen om in kaart te brengen welke gebieden in gemeenten kwetsbaar zijn en welke organisaties iets aan hittestress kunnen doen. “Het was een taai proces, maar we hebben doorgezet en de beweging is nu op gang gekomen. Dat vind ik een mooi resultaat. We blijven hierop inzetten, want we moeten er alles aan doen om ‘hittedoden’ te voorkomen”, aldus Stef Meijs, programmamanager klimaatadaptatie bij de provincie.

Andere voorbeelden

In het landelijk gebied zijn andere uitdagingen. Binnen de landbouw zijn de gevolgen van klimaatverandering nu al duidelijk merkbaar. We zien nat- of droogteschade, hittestress bij dieren, veranderingen in het groeiseizoen, brandplekken op het fruit, hagelschade en nieuwe ziekten en plagen die in opkomst zijn. Oplossingen bij agrariërs, zoals zorgen voor een gezondere bodem, kunnen namelijk ook bijdragen aan het behalen van andere doelen zoals de stikstofproblematiek en bodemdaling. 

Ook het verkeer kan last hebben van extreem weer. De provincie Utrecht is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van het provinciale wegennet: de N-wegen, waterwegen, fietspaden en twee tramlijnen. Infrastructuur is kwetsbaar voor klimaatverandering, daarom zijn stresstesten uitgevoerd. Vier casussen daaruit zijn met gemeenten, de VRU, de GGD en waterschappen besproken: een verzakking op een provinciale weg door bodemdaling, een beweegbare brug die vast kan komen te zitten bij hitte, te hoge én te lage waterstanden op een vaarweg en hittestress op een fietspad langs de provinciale weg.

En nu verder

Het college van Gedeputeerde Staten blijft zich inzetten voor klimaatadaptatie. Er wordt al hard gewerkt aan de opzet van een nieuw programma voor de periode 2024-2027. “We staan nu bij een omslagpunt. Klimaatadaptatie staat goed op de kaart, zowel binnen de provinciale organisatie als in de regio. We hebben mooie eerste stappen gezet, onderzoek laten uitvoeren en instrumenten ontwikkeld, maar nu komt het er op aan”, stelt Stef Meijs. Gedeputeerde Has Bakker ziet ernaar uit om de komende jaren verdere stappen te zetten: “Het gaat nu vooral om uitvoeren. In de praktijk laten zien hoe het kan. En als we op knelpunten of belemmeringen stuiten, samen kijken hoe we dit kunnen oplossen." Het uiteindelijke doel is een klimaatbestendig Utrecht in 2050.