Jan Don gaat in oratie op zoek naar het menselijke taalmodel

Taal is een fundamenteel menselijk vermogen. Maar hoe verwerven we taal en hoe is taal ingebed in ons cognitieve systeem? Jan Don, hoogleraar taalwetenschap en taalonderwijs aan de Open Universiteit onderzoekt het taalsysteem aan de hand van woordvorming. Hoe groeit taal in mensen en hoe hangt het samen met andere hogere cognitieve functies waarover we als mensen beschikken? 'Leren begrijpen hoe de menselijke geest functioneert, taal gebruikt en redeneert is voor mij de kern van geesteswetenschappelijk onderzoek'.

Op vrijdag 28 maart 2025 om 16.00 uur spreekt prof. dr. Jan Don zijn oratie met de titel: Terug naar mijn wortels' uit. De oratie is live te volgen via ou.nl/live.

Het verschil tussen mens en machine

'Als je me vijfentwintig jaar geleden voorspeld had dat we het in 2023 zouden meemaken dat een computer foutloze Nederlandse teksten zou kunnen genereren op basis van niet meer dan een enkele menselijke prompt, dan had ik je in de volle overtuiging dat zulke dingen simpelweg onmogelijk zijn, eenvoudig voor gek verklaard,' stelt Don.

Toch moeten we de manier waarop AI taal genereert niet verwarren met menselijke taalverwerking. 'ChatGPT voorspelt op basis van een ontstellend groot aantal parameters wat het meest waarschijnlijke volgende woord is. Het gebruikt daarbij zijn eigen output als input voor de volgende voorspelling. De manier waarop ChatGPT en vergelijkbare machines werken heeft helemaal niets te maken met de manier waarop mensen omgaan met taal,' legt Don uit. In tegenstelling tot AI-modellen leren mensen taal juist op basis van heel weinig gegevens. De vraag is dan hoe wij dat in tegenstelling tot die AI wel voor elkaar krijgen.

Op zoek naar het menselijke taalmodel

Geesteswetenschappers willen juist begrijpen hoe de menselijke geest functioneert. 'We zijn, liefst in eendrachtige samenwerking met de sociale wetenschappen en de menswetenschappen, op zoek naar een model of modellen, die zich gedragen, taal gebruiken, en redeneren op een manier waarop mensen dat doen. Modellen die dat gedrag leren op een manier waarop mensenkinderen dat leren'.

Don houdt zich al sinds het eind van de jaren tachtig bezig met woordvorming. 'Wie wel eens heeft stil gestaan bij de manier waarop je moedertaal in elkaar zit realiseert zich snel dat de betekenis van uitingen, zinnen zo je wilt, wordt opgebouwd uit de betekenis van de individuele woorden van die uiting. En de meeste mensen zullen zich ook wel eens hebben gerealiseerd dat de betekenis van woorden in veel gevallen ook weer is opgebouwd uit de betekenis van de elementen waaruit die woorden zijn opgebouwd' vertelt Don. Door dit systeem te onderzoeken, kunnen we niet alleen inzicht krijgen in taal zelf, maar ook in de vraag hoe onze geest structuur aanbrengt in taal.

Over Jan Don

Prof. dr. Jan Don (1963) is sinds 1 mei 2022 hoogleraar Taalwetenschap en taalonderwijs en decaan van de faculteit Cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit. Daarnaast is hij onder meer lid van de Raad van Toezicht van de Fryske Akademy.

Hij begon zijn wetenschappelijke carrière aan de Universiteit Utrecht, waar hij na zijn studie Nederlandse Taal en Cultuur onderzoek deed en lesgaf. In 2002 stapte hij over naar de Universiteit van Amsterdam, waar hij eerst als UD, later als UHD verbonden was aan de afdeling Neerlandistiek. Daarnaast vervulde hij verschillende bestuurlijke rollen binnen de faculteit Geesteswetenschappen.