Oratie: De literatuur van de burn-out

In het publieke debat valt de term 'burn-outpandemie' meer en meer. We zijn collectief moe, zo lijkt het als we de kranten lezen. We verlangen samen naar de pauzeknop, snakken naar rust en ruimte. Als burn-out geen zaak is van individuele kwetsbaarheid, maar een 'uitgeputte toestand' die we delen, kunnen de verhalen die we erover vertellen dan een motor zijn voor sociale verandering? Die vraag staat centraal in de oratie van Sarah De Mul, hoogleraar Literatuur, cultuur en diversiteit, die zij op vrijdag 31 maart 2023 uitspreekt bij de Open Universiteit in Heerlen.

Quiet quitting

Burn-out is vandaag de dag een belangrijk volksgezondheidsprobleem. Het komt niet alleen voor in de bedrijfswereld, maar ook in niet-professionele gebieden, zoals politiek activisme, en het gezinsleven. Het lijkt wel alsof we collectief moe zijn. De bedrijfswereld kampt met nieuwe werkdrukgerelateerde fenomenen zoals quiet quitting en lying flat en op TikTok is onder de populaire hashtag The soft life een trend naar vertraging zichtbaar. Ook in hedendaagse media, kunst en literatuur wordt burn-out opvallend vaak geportretteerd - van romans en tv-shows tot performance art.

Gebrek aan veerkracht

Sarah De Mul onderzoekt hoe burn-out mee wordt bepaald door de verhalen die wij erover vertellen aan elkaar. Volgens haar speelt de hedendaagse kunst en literatuur een belangrijke rol in het ter discussie stellen van gangbare ideeën en heersende stigma’s rond burn-out. Burn-out wordt algemeen beschouwd als een mentale conditie die gekenmerkt wordt door uitputting, mentale afstand en cognitieve en emotionele malfuncties. Het wordt vaak gezien en behandeld als een psychologische 'zwakte' of een gebrek aan veerkracht, een beeld dat een lange voorgeschiedenis heeft (denk aan 'neurasthenie' als een 'teerheid' van de zenuwen).

Culturele verbeelding

In de culturele verbeelding van burn-out daarentegen, is het fenomeen vaak niet los te koppelen van bestaande sociale structuren en eraan gerelateerde ongelijkheden (bv. op gebied van gender, seksuele of etnische identiteit). De Mul neemt in haar oratie 'Burn-outcultuur, diversiteit en inclusie' de bestudering van het artistieke werk 'Rest is Resistance' van de Afro-Amerikaanse Tricia Hersey als voorbeeld. Dit bestuderen van burn-out als cultuurtekst houdt in dat enerzijds de narratieve vormen en hun functies waarmee over burn-out wordt verteld, onder de loep worden genomen. Anderzijds wordt gekeken naar hun symbolische invloed op de manier waarop ze de werkelijkheid voorstellen.

Rust is radicaal

De Afro-Amerikaanse theologe, activiste en performance kunstenares Tricia Hirsey organiseerde in 2017 haar eerste performance art-werk, een 'collectieve rustervaring'. Volgens Hirsey moeten we het idee van rust als een privilege, tijdverlies of bewijs van luiheid, vervangen door het te gaan zien als een radicale daad van verzet. 'I come from a legacy of exhaustion,' stelt Hirsey. Het werd haar voorouders, zwarte plantageslavenarbeiders, amper toegestaan om te rusten. De artistieke ritualisering van rust van Hirsey is een maatschappijkritiek op zowel de gangbare burn-outcultuur als op remedies die louter gericht zijn op individueel welzijn. Ze grijpt daarnaast ook het artistieke medium aan om te experimenteren met het verbeelden van meer zorgzame en interrelationele vormen van samenleving, zo stelt De Mul.

Symposium 'Nervous Conditions in an Exhausted World'

Voorafgaand aan de oratie organiseert de Open Universiteit het symposium 'Nervous Conditions in an Exhausted World'. Het symposium vindt plaats in dezelfde ruimte als de oratie en start om 12.30 uur. Aanmelden voor zowel oratie als symposium is mogelijk tot 24 maart 2023 via ou.nl/uitnodiging.

Over Sarah De Mul

Sarah De Mul (1978, Wilrijk, België) studeerde in Antwerpen, Utrecht en Londen en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. In 2010 trad ze in dienst bij de Open Universiteit, eerst als universitair docent later als universitair hoofddocent Letterkunde. Ze is binnen de universiteit tevens voorzitter van de leerstoelgroep Cultuur, Diversiteit en Inclusie, mede-oprichter van de Onderzoeksgroep Diversiteit en Inclusie: Kritische Perspectieven, en trekker van een nieuwe interdisciplinaire MA track Diversiteit en Inclusie. Ze is bestuurslid van de Nederlandse Onderzoeksschool voor Gender Studies.

Eerdere publicaties van De Mul bevatten onder andere 'Colonial Memory' (Amsterdam University Press, 2011) 'Een leeuw in een kooi' (Meulenhoff-Manteau, 2009, met K. Arnaut, S. Bracke, B. Ceuppens, N. Fadil; M. Kanmaz), 'Commitment and Complicity in Cultural Theory and Practice' (Palgrave Macmillan, 2009, met B. O. Firat and S. van Wichelen), 'The Postcolonial Low Countries' (Lexington Books, 2012, met E. Boehmer). Het literaire non-fictie boek 'Retour San Sebastian. Opgroeien met een vaderland in de verte' (De Bezige Bij, 2017) was genomineerd voor de VPRO Bob den Uylprijs.