Oratie: Maatschappelijke aanvaardbaarheid van compensatiebeleid

Schadeafhandeling door de overheid blijft het nieuws halen, of het nu gaat om de afwikkeling van Groningse aardbevingsschade, de rampschade in Zuid-Limburg of de schade van slachtoffers van de Toeslagenaffaire. In zijn oratie staat Michiel Tjepkema, hoogleraar Overheidsaansprakelijkheid en mijnbouwschade, stil bij de maatschappelijke aanvaardbaarheid van compensatiebeleid.

Hij spreekt zijn oratie met als titel: 'Schappelijk schadevergoedingsrecht' uit op vrijdag 20 september 2024 om 16.00 uur aan de Open Universiteit in Heerlen. Voorafgaand vindt het symposium 'Schadeafhandeling 50 jaar na de mijnsluiting: milder, menselijker, makkelijker?' plaats.

Maatschappelijk aanvaardbaar compensatiebeleid

Het lijkt er soms op dat de overheid het alleen maar fout doet. Niet alleen moet ze zorgen dat gedupeerden kunnen terugvallen op een eenvoudig en laagdrempelig schadevergoedingstraject tegen lage transactiekosten, ook moet zij de hoogte van het schadevergoedingsbedrag goed vaststellen. Dit betekent dat de burger niet minder mag krijgen dan waar hij recht op heeft, maar ook niet meer ('overcompensatie'). Krijgt hij meer, dan moet de overheid kunnen verantwoorden waarom burgers in vergelijkbare situaties minder krijgen. Ter voorkoming van willekeur en precedentwerking is overcompensatie dan ook riskant.

Groningen en Hersteloperatie Toeslagen

Aan de hand van de schadeafwikkeling in Groningen en bij de Toeslagenaffaire analyseert Tjepkema hoe de overheid tot haar beleid komt. Tjepkema: 'In beide dossiers zien we vormen van overcompensatie, waarmee het gelijkheidsbeginsel in het gedrang komt. De keuze om slachtoffers snel te willen helpen en dus minder te rekenen 'achter de komma' is begrijpelijk, maar roept wel vragen op hoe het stelsel van overheidsaansprakelijkheid betaalbaar en uitlegbaar blijft'.

Compensaties terugbrengen bij overheid

Tjepkema is kritisch over het schadeherstel van de Toeslagenaffaire. Door te veel ruimte te laten voor maatwerk is de door de overheid georganiseerde route vastgelopen. De transactiekosten zijn hoog en de procedures duren lang. De staatssecretaris heeft de hoop uitgesproken dat de hersteloperatie Toeslagen in 2027 zal zijn afgerond. Tjepkema denkt dat dat doel niet haalbaar is: 'De belasting die de Hersteloperatie Toeslagen de komende jaren met zich zal brengen voor de overheid en de rechterlijke macht in de vorm van duizenden bezwaar- en beroepsprocedures zal gigantisch zijn. Het streven moet erop zijn gericht de compensaties weer helemaal onder te brengen bij de overheid zelf, en de schadevergoedingen voorspelbaarder te maken en meer in lijn met wat in vergelijkbare situaties gebruikelijk is.'

Over Michiel Tjepkema

Prof. mr. Michiel Tjepkema (1974) is hoogleraar Overheidsaansprakelijkheid en mijnbouwschade aan de Open Universiteit. Daarnaast is hij hoogleraar bestuursrecht aan de Radboud Universiteit. Tussen 2018 en 2023 was hij unithoofd bij de kennisunit, een wetenschappelijk bureau dat de Afdeling bestuursrechtspraak ondersteunt, bij de Raad van State. Hij is voorzitter van de redactie van het tijdschrift Overheid & Aansprakelijkheid en (co-)auteur van tal van bijdragen op het terrein van overheidsaansprakelijkheidsrecht, waaronder nadeelcompensatie, de mijnbouwschade in Groningen, onrechtmatige besluiten en tegemoetkomingen van overheidswege. Ook is hij rechter-plaatsvervanger bij de rechtbank Den Haag.