Rijke landen verdienen aan klimaatcrisis terwijl schulden van armste landen verder oplopen

Ontwikkelingslanden betalen meer terug aan rijke landen dan zij ontvangen aan klimaatfinanciering. Voor elke $ 5 die zij ontvangen, betalen ze gemiddeld $ 7 aan leningen en rente terug. Twee derde van de door rijke landen verstrekte klimaatfinanciering aan landen in het mondiale Zuiden bestaat namelijk uit leningen in plaats van financiële steun, waardoor de schuldenlast van arme landen alleen maar groter wordt. Dit blijkt uit nieuw onderzoek van Oxfam Novib en CARE dat vandaag in aanloop naar de VN-Klimaattop in Brazilië gepubliceerd wordt. Rijke landen komen hun internationale en bindende afspraken voor klimaatfinanciering niet na. Daar bovenop voeren rijke landen, waaronder Nederland, enorm bezuinigingen door op de budgetten voor ontwikkelingssamenwerking, terwijl een groot deel van de klimaatfinanciering uit deze budgetten wordt betaald.

De klimaatcrisis, vooral veroorzaakt door de CO2-uitstoot van rijke industrielanden, treft juist de armste landen het hardst. Het Klimaatakkoord van Parijs bevat daarom duidelijke afspraken over financiële steun van rijke landen aan armere landen. Rijke landen spraken af tegen 2020 100 miljard $ per jaar beschikbaar te stellen, een bedrag wat sowieso al te laag is in vergelijking met wat nodig is. Dit bedrag is tot nu toe nooit behaald. Daarbij bestaat 65% van de klimaatfinanciering uit leningen, vaak tegen commerciële marktrentes, in plaats van eerlijke, schuldenvrije financiële steun.

‘Rijke landen komen niet alleen hun beloftes voor voldoende klimaatfinanciering jaar in jaar uit niet na, maar de financiering die ze verstrekken is een sigaar uit eigen doos. Zij zien de klimaatcrisis vooral als een zakelijke kans, niet als een morele en juridische verplichting om de landen en mensen die hier nu al het meest onder lijden, te helpen,’ zegt Madelon Meijer, Oxfam Novib klimaatexpert. ‘Door leningen te verstrekken aan landen die het minst verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis zadelen ze deze landen op met een steeds groter wordende schuldenlast. Deze schuldenlast beperkt de mogelijkheden van ontwikkelingslanden om te investeren in sociale voorzieningen en klimaatoplossingen, vergroot hun kwetsbaarheid en houdt hen gevangen in een cyclus van afhankelijkheid en onderontwikkeling.’

Het nieuwe CLIMATE FINANCE SHADOW-rapport meldt dat:

• • In 2022 claimden rijke landen $116 miljard aan klimaatfinanciering te hebben verstrekt, maar de feitelijke waarde ligt tussen de $28 en $35 miljard – minder dan een derde van het beloofde bedrag.
  • Bijna twee derde van de klimaatfinanciering werd verstrekt in de vorm van leningen, vaak tegen standaardrentetarieven. Als gevolg hiervan draagt ​​klimaatfinanciering jaarlijks bij aan de schuldenlast van ontwikkelingslanden, die nu op $ 3,3 biljoen staat. Frankrijk, Japan en Italië behoren tot de landen die het vaakst leningen verstrekken tegen commerciële voorwaarden.
  • Slechts 19,5% van de publieke klimaatfinanciering ging naar de minst ontwikkelde landen, en slechts 2,9% naar kleine eilandstaten, terwijl deze landen klimaatfinanciering het hardst nodig hebben. Meer dan de helft hiervan bestond uit leningen.
  • De terugbetalingen op klimaatleningen leveren donoren naar schatting tot 42% “winst” op. In 2022 ontvingen ontwikkelingslanden $62 miljard aan leningen, met verwachte terugbetalingen van $88 miljard.
  • Slechts 3% van de klimaatfinanciering is specifiek gericht op gendergelijkheid, terwijl vrouwen en meisjes onevenredig hard worden geraakt door de klimaatcrisis.

Daar komt nog bovenop dat forse bezuinigingen door rijke landen op hun budgetten voor ontwikkelingssamenwerking – waar klimaatfinanciering vaak onderdeel van is – de situatie gaan verergeren. Tegelijkertijd is dit in tegenspraak met de internationale afspraak dat klimaatfinanciering wordt betaald uit nieuwe en additionale fondsen. Volgens de OESO daalden in 2024 de budgetten voor ontwikkelingssamenwerking met 9%en voor dit jaar wordt opnieuw een daling van 9 tot 17 % verwacht. Dit zijn de grootste bezuinigingen sinds de jaren 60. Ook Nederland zet het mes in het budget voor ontwikkelingssamenwerking, klimaatfinanciering is hier onderdeel van. Zo loopt de internationale klimaatsteun van Nederland terug van 380-470 miljoen euro per jaar naar slechts 200 miljoen euro.

"Rijke landen, waaronder Nederland, schieten ernstig tekort in hun klimaatfinanciering. Terwijl de gevolgen van de klimaatcrisis steeds zichtbaarder wordt, snoeien landen juist in ontwikkelingssamenwerking en klimaatfinanciering. Dat is een dubbele klap voor landen die het minst hebben bijgedragen aan deze crisis," aldus Rosa van Driel, klimaatexpert van CARE Nederland. "De afspraken over klimaatfinanciering zijn al volstrekt onvoldoende en ook de nieuwe afspraken die vorig jaar bij COP29 zijn gemaakt schieten tekort. Nederland probeert intussen bestaande Europese en internationale geldstromen als eigen financiering te presenteren om aan de afspraken voldoen, terwijl het tegelijk bezuinigt op ontwikkelingssamenwerking en directe klimaatsteun. Per saldo ontvangen ontwikkelingslanden zo steeds minder. De klimaattop in Brazilië moet eindelijk zorgen voor duidelijke en rechtvaardige afspraken in plaats van loze beloftes. “

Oxfam en CARE roepen rijke landen op om hun verantwoordelijkheid te nemen:

• • Kom beloftes na: Maak de belofte van jaarlijks $ 100 miljard aan klimaatfinanciering waar en stel de volledige $600 miljard, voor de periode 2020-2025, beschikbaar als publieke, financiële steun en niet als lening.
  • Stop crisis winstbejag: Schakel over van leningen naar financiële steun, Verdubbel financiering voor klimaatadaptatie: Zorg dat klimaatadaptatie minimaal 50% van de klimaatfinanciering ontvangt.
  • Vind nieuwe geldbronnen: Heffen van belastingen op extreme rijkdom en winsten van fossiele brandstofbedrijven kan jaarlijks honderden miljarden opleveren.

“Zonder structurele veranderingen blijft klimaatfinanciering een systeem waarvan de rijke landen profiteren en de arme landen alleen maar voor betalen,” zo waarschuwt Meijer.

“Dit is hét moment voor landen als Nederland om te kiezen voor klimaatrechtvaardigheid en met nieuwe, schuldenvrije en publieke steun te kome. Doen we dat niet, dan schuiven we de rekening door naar toekomstige generaties, zowel hier als in het mondiale Zuiden,” vult van Driel aan.