Civil society: constructief concept voor de volgende generatie

Op 29 november jl. is het eerste exemplaar van het boek ‘Toekomstbeelden van de maatschappij. De civil society als voorhoede van de samenleving’ door Hans Nijeboer overhandigd aan Paul Dekker, senior wetenschappelijk medewerker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau.

Een aantal leden van het Netwerk Toekomstverkenningen (NTV, onderdeel van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek) boog zich onder leiding van Hans Nijeboer over het vraagstuk hoe de civil society in de toekomst eruit zou kunnen zien. In de overgangsfase naar een ander samenlevingsmodel inventariseert het boek klemmende toekomstige vraagstukken  voor de civil society. Op basis van een literatuuranalyse en gesprekken met groepen burgers zijn drie scenario’s voor de samenleving in 2035 geformuleerd: een economische civil society, een scenario met bezinning op burgerschap in een heterogene samenleving, en een digitale netwerksamenleving.

De drie scenario’s

De auteurs schetsen verschillende beelden hoe de maatschappij reilt en zeilt en de toekomstscenario’s geven aan welke richting dat op zou kunnen gaan. In het economische scenario is de tweedeling van hoger en lager opgeleiden niet opportuun. De ontwikkeling van superintelligente systemen maakt veel functies op juridisch, medisch, economisch gebied overbodig. In het scenario van de verdeelde samenleving met verschillende groepen en verschillende achtergronden is de poging gericht op het overbruggen van die tegenstellingen en daar past geen homogene maatschappij bij. Wat we in die samenleving zien is dat de posities in die maatschappij niet meer automatisch gekoppeld zijn aan formele kwalificaties van diploma’s. In de netwerkmaatschappij is sprake van een egalitaire cultuur. De verschillen van hoog en laagopgeleid zijn niet meer zo bepalend. Kennis is voor iedereen beschikbaar. Het is een kwestie van het hebben van digitale vaardigheid om hiermee om te gaan. Het risico bestaat wel dat een digitale klassenmaatschappij gaat ontstaan.

Rol burgers

De civil society staat voor zelfregulering door burgers. Door ICT en sociale media wordt de maatschappij steeds slimmer en weet het zich beter te organiseren. Die vitale gemeenschap is in de toekomst hard nodig omdat de overheid naar de mening van de auteurs kampt met een beperkt sturend vermogen. De fragmentatie van het politieke landschap leidt tot een wisselende koers en tegelijkertijd is er een gigantische veranderdruk op de overheid komen te liggen. Dat kan de overheid niet alleen aan en zal daardoor zeker streven naar samenwerking, joint ventures en sturing via akkoorden. Dit betekent ook dat burgers en organisaties in de samenleving een rol gaan spelen. Een actieve civil society zal in de toekomst een belangrijke factor vormen voor de kwaliteit van ons dagelijks bestaan.

Model voor de samenleving in 2035?

Is de civil society het model voor de samenleving in 2035? Het is naar de mening van de auteurs een open concept. De civil society van nu is anders dan die van 30 jaar geleden en zal weer anders zijn in 2035. Er zijn andere maatschappelijke verbanden en instituties en de vraag is of dat leidt tot andere waarden. Tot meer of minder vertrouwen van burgers in elkaar, tot meer of minder solidariteit. Er bestaat geen perfect model voor de samenleving. De civil society kan een constructief concept zijn om door te geven aan onze volgende generatie.

Over Stichting Toekomstbeeld der Techniek

Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) is een onafhankelijke non-profit kennisinstelling. Het bestuur bestaat uit ruim 60 leden uit de top van de Nederlandse overheid, het bedrijfsleven, de onderzoekswereld en de maatschappelijke organisaties. Sinds 1968 is de kernactiviteit van STT het organiseren van lange termijn toekomstverkenningen op het snijvlak van technologie en samenleving. De verkenningen dragen bij aan visievorming, agenda’s voor de toekomst, onderzoeksprogramma’s, netwerken, instituten en projecten. De verkenningen zijn altijd interdisciplinair en proberen bij te dragen aan oplossingen voor grand societal challenges.

Informatie over STT, haar activiteiten en haar publicaties is te vinden op de website www.stt.nl.