De toekomst van AI: ‘We denken te veel in uitersten’

In het debat over artificiële intelligentie (AI) lijken er maar twee smaken te bestaan: de utopie en de dystopie. Naast het feit dat dergelijke uitersten veel beter werken in films en krantenkoppen, heeft het ook te maken met het idee dat hoewel de kans relatief klein is dat het ooit zal gebeuren, de mogelijke impact zo groot kan zijn dat deze wel enige reflectie verdient. Dat geldt zowel voor de utopische visie (we hoeven nooit meer te werken) als de dystopische (we worden slaaf van de technologie). Er bestaan echter meerdere smaken. Het is daarom van belang om meerdere alternatieve realiteiten te onderzoeken.

In december 2019 rondt STT projectleider Rudy van Belkom het tweede deel van zijn toekomstverkenning over artificiële intelligentie (AI) af. In dit tweede deel ligt de nadruk op de maatschappelijke impact van AI op onze toekomst. Die impact is uitgewerkt tot een vijftal realistische scenario’s die staan beschreven op de website www.detoekomstvanai.nl/decomputerzegtnee. Daar is ook de speciaal ontwikkelde scenariotest te vinden waar belangstellenden aan de hand van prikkelende stellingen kunnen aangeven hoe zij verwachten dat de toekomst eruit zal komen te zien en wat daarvan de consequenties zijn.

Tegenstellingen

Voor dit tweede deel van zijn verkenning borduurde van Belkom voort op de inzichten uit zijn eerste deelpublicatie en organiseerde hij vier creatieve scenarioworkshops waaraan dertig experts uit verschillende vakgebieden deelnamen. De verwachte ontwikkeling van AI zit volgens van Belkom vol tegenstellingen. ‘Zorgt AI straks voor meer autonomie of juist voor meer afhankelijkheid? Draagt AI in de toekomst bij aan meer gelijkheid of aan meer onrechtvaardigheid? Et cetera. De focus ligt hierbij vaak op de ontwikkeling van de technologie zelf. De wijze waarop AI in de toekomst zal worden ingezet, is echter sterk afhankelijk van de maatschappelijke context. Dit gaat dus niet alleen over de prestaties van de technologieën en de beschikbaarheid van resources, maar ook over strategische belangen en maatschappelijke acceptatie. Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat we deze context zelf creëren. De keuzes die we in het heden maken, hebben grote invloed op de mogelijke toekomsten.’

Het belang van toekomstdenken

Volgens van Belkom is het van belang om met meer nuance naar de toekomst te kijken. ‘Toekomstscenario’s kunnen ons helpen om te anticiperen op de uitdagingen die AI ons nu al geeft. Denk bijvoorbeeld aan de automatisering van taken op de werkvloer en het uit handen geven van steeds meer beslissingen aan AI. Hierdoor ontstaat vaak het besef dat de toekomst veel dichterbij is dan we denken. Scenario’s helpen ons om de veranderende relatie tussen mens en technologie beter te leren begrijpen. Ook kunnen we hierdoor juist de wenselijke elementen in de toekomst identificeren, waar we vervolgens samen naar toe kunnen werken. Hierbij is het van belang een goede balans te vinden. Mensen moeten namelijk enerzijds voldoende geprikkeld raken door de scenario’s, anderzijds moeten ze niet afhaken omdat de scenario’s te onvoorstelbaar of juist teveel voor de hand liggend zijn.’

Verankering

Binnen Nederland wordt in diverse gremia al volop over de ontwikkeling van AI nagedacht. ‘Namens STT zou ik graag een bijdrage aan die ontwikkeling willen leveren. Een belangrijke stap daarin is dat we als STT recent lid zijn geworden van de Nederlandse AI Coalitie (NL AIC). Deze Coalitie is een publiek-private samenwerking, waarbij overheid, bedrijfsleven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en maatschappelijke organisaties samenwerken. Deze coalitie zou aan de verankering van de uitkomsten van mijn verkenning kunnen bijdragen waardoor de verkenning echt impact zal gaan hebben.’

Over Stichting Toekomstbeeld der Techniek

Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) is een onafhankelijke non-profit kennisinstelling. Het bestuur bestaat uit ruim 60 leden uit de top van de Nederlandse overheid, het bedrijfsleven, de onderzoekswereld en de maatschappelijke organisaties. Sinds 1968 is de kernactiviteit van STT het organiseren van lange termijn toekomstverkenningen op het snijvlak van technologie en samenleving. De verkenningen dragen bij aan visievorming, agenda’s voor de toekomst, onderzoeksprogramma’s, netwerken, instituten en projecten. De verkenningen zijn altijd interdisciplinair en proberen bij te dragen aan oplossingen voor grand societal challenges.

Informatie over STT, haar activiteiten en haar publicaties is te vinden op de website www.stt.nl.