Promotie: Giorgio Vasari zette samenwerking in zijn werkplaats centraal

In 1568 roemt de Italiaanse toneelschrijver Giovambattista Cini in Giorgio Vasari’s wereldberoemde biografieën 'De Levens' het plafond van de Sala Grande in het Palazzo Vecchio als vervaardigd 'door één enkele schilder'. In werkelijkheid waren er tot wel 28 assistenten tegelijk in de werkplaats van Giorgio Vasari, de schilder, actief. Was Vasari uit op zelfverheerlijking door zichzelf als solitair genie te presenteren? Laura Overpelt onderzocht de tegenstrijdigheid van de feitelijke organisatie van Vasari’s werkplaats ten opzichte van de weergave ervan. Op donderdag 19 mei 2022 om 16.00 uur verdedigt zij haar proefschrift 'By a Single Painter'. The Organization and Representation of Giorgio Vasari’s Decorative Projects in the Palazzo Vecchio' aan de Open Universiteit in Heerlen.

Vasari’s onderneming

Giorgio Vasari was een schilder en architect uit de Italiaanse renaissance. Hij is bekend als 'de eerste kunsthistoricus' door zijn biografieën van kunstenaars: De Levens (1550 en 1568). Voor Cosimo en Francesco de' Medici voerde hij enorme decoratieprojecten uit in het hertogelijk paleis, nu bekend als Palazzo Vecchio. Hoewel de weergave van de organisatie van zijn projecten op het eerste gezicht doet vermoeden dat Vasari zichzelf wilde presenteren als solitair genie, à la Michelangelo, is niets minder waar.

De dagelijkse organisatie van Vasari’s projecten blijkt veel gecompliceerder dan de eigentijdse teksten laten zien. Tegelijkertijd promoot hij juist de samenwerking in de werkplaats. Door teamwork kunnen opdrachten niet alleen sneller worden voltooid, assistenten worden ook uitgedaagd om het beste uit zichzelf te halen. Daarnaast is het nodig om de volgende generatie kunstenaars goed op te leiden. Vasari verwachtte dat de beeldende kunsten in verval zouden raken door de toenemende rivaliteit tussen kunstenaars, de druk die opdrachtgevers uitoefenden en het gebrek aan praktijkonderwijs. Hij had in de laatste jaren veel moeite om assistenten te vinden die bereid en kundig genoeg waren om zijn ontwerpen getrouw uit te voeren; en om zijn opdrachtgevers ervan te overtuigen hem daarvoor voldoende budget te geven. Hij wilde het tij keren.

'Door één enkele schilder'

Hoe kan het dat in Vasari’s Levens toch Cini’s beschrijving van het plafond van de Sala Grande als door één schilder is opgenomen? Het antwoord op die vraag is te vinden in aantekeningen van Vincenzio Borghini. Hij was Vasari’s adviseur en redacteur van de teksten waarin verslag is gelegd van diens werkwijze. Borghini betoogt dat onderscheid moet worden gemaakt tussen het intellectuele en het ambachtelijke, het ontwerp en de uitvoering. Alleen diegene die verantwoordelijk is voor het ontwerp, zou volgens hem 'schilder' genoemd moeten worden; alle uitvoerende krachten moeten als 'assistent' of 'bediende' worden aangeduid. In die zin kan het plafond van de Sala Grande inderdaad worden beschreven als 'door één enkele schilder gemaakt'.

Promotie Laura Overpelt

Laura Overpelt (1984, Zaanstad) promoveert aan de faculteit Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit. Zij verdedigt op donderdag 19 mei 2022 om 16.00 uur haar proefschrift 'By a Single Painter'. The Organization and Representation of Giorgio Vasari’s Decorative Projects in the Palazzo Vecchio' aan de Open Universiteit in Heerlen. Haar promotor is prof. Paul van den Akker. De promotie is live bij te wonen aan de Open Universiteit in Heerlen en online te volgen via ou.nl/live.