Leren is samen nieuwe kennis construeren voor een veranderende wereld

‘We hebben ‘goed’ opgeleide mensen nodig, dat klopt. Dat moeten dan wel opgeleide mensen zijn die onderwijs hebben genoten waarin het actief ideeën uitproberen en ervaren de basis was om zich te ontwikkelen, om verandering in henzelf, hun wijze van denken en de samenleving te ondersteunen. Dat soort ‘actieve’ kennisconstruerende leeromgevingen heeft het onderwijs veel meer nodig.’ Dat zegt prof. dr. Frank de Jong, die vrijdag 15 november 2019 zijn oratie houdt als bijzonder hoogleraar aan de faculteit Psychologie en onderwijswetenschappen van de Open Universiteit.

Oud en nieuw denken

De Jong gebruikt in zijn oratie als zeer actueel voorbeeld de wereldwijde klimaatstaking van scholieren en de reactie daarop van de Nederlandse klimaatminister die vindt dat scholieren beter ‘gewoon naar school kunnen gaan’. Hij ziet daarin de tegenstelling tussen het ‘oude denken’ dat het onderwijs nog steeds domineert en een ‘nieuw denken’ dat hard nodig is om de (economische en ecologische) veranderingen in de wereld tegemoet te treden. Het ‘oude denken’ legt volgens De Jong veel te veel de nadruk op het verwerken (instampen) en reproduceren van informatie en ook nog los van elke context. Hij noemt dat ‘passieve, koude kennis’.

Kennis construeren

De Jong betoogt dat leren méér is dan een neurologisch of cognitief informatieverwerkingsproces, en dat een didactiek gericht op informatiereproductie niet voldoende is om het zich eigen maken van kennis te bewerkstelligen. Hij pleit voor actief kennis construeren, kennis creëren: het samen met anderen doorontwikkelen van inzichten, van ideeën die studenten op basis van kenniservaringen in hun activiteiten-in-de-wereld opbouwen. Dat leidt tot nieuwe, verbeterde inzichten oftewel ‘warme kennis’.

Responsief leren

Het leren dat De Jong voorstaat is niet alleen kennis construeren maar vooral ook responsief leren: een leren dat geen genoegen neemt met geïsoleerde feitenkennis maar actief ingaat op de actuele, authentieke problemen en uitdagingen in de steeds sneller veranderende samenleving. Hij legt uit dat samen kennis construeren bijdraagt aan responsief en ecologisch leren denken. Waarbij het woord ‘ecologisch’ duidt op de leefomgeving in de brede zin van het woord, waarmee we duurzaam moeten omgaan.

Ontdekkingstocht

De Jong neemt zijn gehoor mee op een ontdekkingstocht waarin hij leren laat zien als psychologisch proces waarbij kennis in-(ter)-actie ontstaat. Hij beschrijft hoe dat gebeurt, hoe bestaande kennis in collectieve kennisconstruerende gesprekken leidt tot verbeterde en nieuwe inzichten. Hij laat zien welke ‘kennis- in-(ter)-actie’-fasen er zijn te onderscheiden en welk houvast dit kan bieden aan docenten.

De bijzondere leerstoel Responsief leren en kennis construeren wordt mogelijk gemaakt door Aeres Hogeschool Wageningen. De oratie vindt plaats op vrijdag 15 november 2019 om 16.00 uur bij de Open Universiteit in Heerlen. De oratie is integraal live te volgen via www.ou.nl/live. 

Voorafgaand aan de oratie is er het postersymposium ‘Innoveren van leren en ontwikkelen in onderwijs en bedrijfsleven en de waarde van kennis construeren’. Online referent is prof. dr. Jan van Aalst (Hongkong University).