Maak studenten informatievaardig met modelvoorbeelden en training

Onze toekomstige leerkrachten en docenten hebben nog veel te leren op het gebied van informatievaardigheden. Jimmy Frèrejean, promovendus bij de Open Universiteit, deed onderzoek bij eerstejaars universitair studenten en studenten aan een lerarenopleiding in Nederland en kwam tot de conclusie dat studenten helemaal niet zo informatievaardig zijn als ze zelf (en anderen) graag denken. Gelukkig zijn deze vaardigheden te trainen, maar docenten weten vaak niet hoe ze dit in hun onderwijs aanbieden. Uit dit onderzoek blijkt dat de integratie met domeinspecifiek onderwijs belangrijk is, zodat kennis en informatievaardigheden gelijktijdig ontwikkeld worden. Het helpt om te werken met modelvoorbeelden. Om tot beklijvende leereffecten te komen is volgens de promovendus echter een langere training over een uitgestrekt curriculum nodig. Jimmy Frèrejean verdedigt op 8 december 2017 bij de Open Universiteit zijn proefschrift: ‘Instruction for information problem solving’. 

In zijn onderzoek probeert hij tot praktische richtlijnen te komen waarmee het onderricht in informatievaardigheden in het onderwijs effectiever vormgegeven kan worden. Het zijn de vaardigheden die nodig zijn voor het zoeken naar relevante en betrouwbare bronnen op internet die gebruikt worden voor het oplossen van een vraagstuk. ‘We weten uit voorgaand onderzoek dat studenten wel knopvaardig zijn en de weg weten op internet, maar het systematisch zoeken en kritisch beoordelen van de kwaliteit van bronnen is vaak ver te zoeken. In het huidig onderwijs wordt wel steeds vaker een beroep gedaan op deze vaardigheden, omdat studenten steeds vaker zelf op zoek moeten naar hun leermaterialen (bijvoorbeeld in projectonderwijs of probleemgestuurd onderwijs). Daarbij zien we ook dat leerkrachten en onderwijsinstellingen worstelen met de vraag hoe deze vaardigheden het best onderwezen kunnen worden.’

Goed ontworpen modelvoorbeelden werken 

In zijn proefschrift formuleert Jimmy Frèrejean een aantal praktische richtlijnen voor het ontwerp van informatievaardighedenonderwijs, maar de onderzoeksresultaten waren helaas niet altijd eenduidig. Zo onderzocht hij verschillende manieren om studenten te ondersteunen tijdens het proces, maar vond daarbij geen verschillen. Wel bleek dat het gebruik van een goed ontworpen modelvoorbeeld nuttig is voor het ontwikkelen van deze vaardigheden. In zo’n voorbeeld demonstreerde een expert via video hardop pratend hoe een informatieprobleem op effectieve en efficiënte wijze kon worden opgelost. Ook leidde een training die was geïntegreerd in een vak in de lerarenopleiding, tot een systematischer aanpak bij het zoeken en selecteren van bronnen. Die verbetering zakte een aantal weken na de training echter ook weer weg, dus oefening over een langere periode lijkt nodig.

Bewust aandacht aan informatie zoeken 

Belangrijk volgens de onderzoeker is dat in het onderwijs bewust aandacht wordt geschonken aan alle aspecten van informatie zoeken. Experts gaan eerst bij zichzelf te rade: “Wat is precies mijn probleem? Wat weet ik hier al van en wat heb ik nog nodig?” Daarna gaat het vooral om het systematisch selecteren van informatie en het beoordelen daarvan. “Losstaande cursussen in informatievaardigheden zijn daarbij minder effectief dan het integreren van informatievaardighedenonderwijs in specifieke vakken.”, aldus Frerejean. Het onderzoek toont aan dat daar nog veel te winnen is. ‘We moeten daarom deze onderzoekslijn doorzetten en bewijs verzamelen over welke interventies werken en welke niet, en deze resultaten doortrekken naar andere contexten en omgevingen.’ 

Jimmy Frèrejean verdedigt op 8 december 2017, om 13.30 uur bij de Open Universiteit in Heerlen, zijn proefschrift met als titel ‘Instruction for information problem solving’.  Zijn promotor is prof. dr. F.L.J.M. Brand-Gruwel, Open Universiteit.  Prof. dr. P.A. Kirschner, Open Universiteit.  Co-promotor is dr. J.L.H. van Strien, Universiteit Utrecht.