Maatschappelijke opgaven vragen om een nieuw soort onderzoeksprogramma’s

Als Nederland onderzoek gericht wil inzetten voor grote maatschappelijke veranderingen, dan vergt dat een nieuwe manier van werken. De overheid moet meerdere rollen leren spelen en burgers en maatschappelijke partijen moeten actief meedoen. Daarop wijst het Rathenau Instituut in de rapporten Onderzoeksprogramma’s met een missie en EU-missies voor maatschappelijke opgaven.

De afgelopen jaren richt de Nederlandse overheid het wetenschaps- en innovatiebeleid meer op grote maatschappelijke uitdagingen. Denk daarbij aan het terugdringen van klimaatverandering, het betaalbaar houden van de zorg of de omslag naar duurzame productie van voedsel. Deze uitdagingen zijn niet op te lossen met technologische innovaties alleen, maar vergen structurele veranderingen in de samenleving. Daarom werkt de Nederlandse overheid aan een nieuwe vorm van innovatiebeleid. Dit nieuwe ‘opgavegerichte’ innovatiebeleid is nog volop in ontwikkeling. Het Rathenau Instituut heeft twee studies uitgevoerd om deze ontwikkeling te verhelderen en te voorzien van inzichten.

Opgavegerichte onderzoeksprogramma’s

Voor het eerste rapport heeft het Rathenau Instituut verkend wat nodig is voor het starten en leiden van opgavegerichte onderzoeksprogramma’s. De onderzoekers deden een literatuurstudie, organiseerden een workshop en analyseerden drie internationale onderzoeksprogramma’s. Het rapport geeft onder andere een lijst met tien bouwstenen voor het ontwerpen en leiden van opgavegerichte programma’s. 

Themacoördinator Jasper Deuten licht toe: “Wanneer het kabinet via innovatiebeleid de maatschappelijke veranderingsopgaven wil aanpakken, dan moet het bijvoorbeeld ook investeren in de eigen capaciteit om als actieve partner en vertegenwoordiger van het publiek belang mee te doen.”

Europese missies

Het tweede rapport bevat een analyse van vijf missies in het Europese innovatiebeleid. De EU-missies willen nadrukkelijk de minder gebruikelijke partijen zoals burgers en maatschappelijke organisaties betrekken, niet alleen bij het ontwerp maar ook bij de aansturing, uitvoering en evaluatie. Deze actievere rol van nieuwe partijen vraagt wel om nieuwe competenties bij beleidsmakers, burgers, onderzoekers en bedrijven. 

Met de twee rapporten wil het Rathenau Instituut praktische inzichten bieden aan diegenen die betrokken zijn bij de financiering, het ontwerp en de aansturing van de nieuwe vorm van opgavegericht innovatiebeleid. Dat zijn bijvoorbeeld onderzoeksfinanciers zoals NWO en RVO, programmamanagers, beleidsmedewerkers bij ministeries of grote gemeenten en consortia die onderzoeksvoorstellen ontwikkelen.