Veel meer poëzie gevonden over Tweede Wereldoorlog dan verondersteld

Tussen de talloze publicaties over de Tweede Wereldoorlog zijn gedichten sporadisch te vinden. Althans, er werd aangenomen dat er niet veel poëzie is geschreven met de Tweede Wereldoorlog als onderwerp. Liesbeth Vonhögen, promovendus bij de Open Universiteit, heeft onderzocht in hoeveel gedichten de oorlog een rol speelt en op welke manier de oorlog het onderwerp vormt. De uitkomsten van het onderzoek vormen het proefschrift ‘Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw. De doorwerking van de Tweede Wereldoorlog in de Nederlandse poëzie’. De promotie vindt plaats op vrijdag 15 december 2017 bij de Open Universiteit in Heerlen.

Poëzie in Nederlandse herinneringscultuur onderbelicht

In belangrijke literatuurhandboeken over de Tweede wereldoorlog werd nauwelijks aandacht besteed aan de poëzie over de oorlog. Er werd zelfs aangenomen dat het oorlogsthema na 1955 in slechts een handjevol gedichten zou voorkomen. De uitkomsten van het onderzoek tonen maar liefst 2.791 gedichten waarin het oorlogsthema wordt belicht, gepubliceerd tussen 1940 en 2005. Niet alleen komt naar voren dat het aantal gedichten boven verwachting groot is, maar dat er ook in ieder jaar van de onderzoeksperiode oorlogsgedichten zijn gepubliceerd.

Aanvulling op literatuurgeschiedenis

Het onderzoek van Vonhögen bestaat uit twee delen. Het eerste, kwantitatieve deel brengt in kaart hoeveel Nederlandse oorlogsgedichten of gedichten waarin de oorlog een rol speelt en zijn gepubliceerd tussen 1940 en 2005 maar ook hoe de verspreiding was over deze jaren. In het tweede, kwalitatieve deel van het onderzoek staat de wijze van verwerking van de oorlog centraal. Het doel was om een beeld te krijgen van verschillende typen en categorieën oorlogsgedichten. Vonhögen heeft een chronologische en thematische indeling gemaakt van deze poëzie. Hierin zien we tijdgedichten, herdenkingsgedichten, individuele herinneringsgedichten, collectieve herinneringsgedichten, gedichten over slachtoffers, schuld en een tot dusver onderbelicht gebleven type oorlogspoëzie: de fotogedichten. Naarmate de afstand tussen bevrijding en eigen tijd groter wordt, treedt er een verschuiving op in de manier waarop over de oorlog wordt gesproken: herdenken krijgt een element van protest, slachtoffers, trauma en schuld worden onderwerp in een tijd dat hiervoor nog nauwelijks aandacht bestond, er komt ruimte voor ironie, dichters herschrijven de geschiedenis. Dit onderzoek levert een belangrijke bijdrage aan de herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog.

Promotie

Liesbeth Vonhögen verdedigt haar proefschrift ‘Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw’. De doorwerking van de Tweede Wereldoorlog in de Nederlandse poëzie.’ op vrijdag 15 december 2017 om 13.30 uur bij de Open Universiteit in Heerlen. De promotor is prof. dr. E.M.A. van Boven en de co-promotor is dr. E.H.R. Duyvendak.