Oratie: 'Een sociaalpsychologisch perspectief op psychopathologie'

Mensen hebben een fundamentele behoefte aan sociale verbondenheid en hebben het nodig om geaccepteerd te worden door anderen. Als die behoefte niet wordt vervuld, kan dit leiden tot allerlei psychische klachten. Op vrijdag 12 oktober 2018 gaat prof. dr. Arjan Bos in zijn inaugurele rede dieper in op deze menselijke behoefte. Hij doet onderzoek naar stigmatisering, eenzaamheid en zelfwaardering. Drie thema’s die alles te maken hebben met een gebrek aan sociale verbondenheid. De inaugurele rede vindt plaats bij de Open Universiteit in Heerlen.

Stigmatiseren is buitensluiten

Groepen zoals mensen met psychische aandoeningen, transgender personen of mensen met hiv krijgen vaak te maken met stigmatiserende reacties. Zij worden door anderen gezien als afwijkend, zelfs minderwaardig, en 'horen er niet bij'. Arjan Bos: "Stigmatisering heeft niet alleen gevolgen voor sociale relaties, maar ook voor het psychologisch welbevinden. Je ziet vaak dat gestigmatiseerde individuen negatief over zichzelf gaan denken: ze nemen gedachten en gevoelens van de buitenwacht over. Dit zelfstigma zorgt ervoor dat het lastiger is om open over de gestigmatiseerde conditie te zijn en hangt samen met psychopathologie. Op dit moment onderzoeken wij samen met andere organisaties zelfstigma bij mensen met hiv. Op basis van theoretische inzichten en de bevindingen van het onderzoek zullen wij een zelfstigma interventie ontwikkelen voor mensen met hiv. Het doel is om zelfstigma te reduceren en het psychologisch welbevinden te verbeteren."

Eenzaamheid komt vaak voor

Een ander thema waar Bos en zijn collega’s zich op richten is eenzaamheid. Recent onderzoek van het CBS laat zien dat bijna 30 procent enigszins eenzaam is en zeven procent sterk eenzaam. Eenzaamheid is een voorspeller voor psychische klachten als depressie. Bos: "Bij eenzaamheid denken we vaak aan ouderen, maar ook een student die voor het eerst op kamers gaat, kan eenzaam zijn. Vaak wordt gedacht dat eenzaamheid minder wordt als je meer mogelijkheden voor sociaal contact biedt of helpt sociale vaardigheden te versterken. Deze interventies zijn echter niet effectief. Het is veel beter om naar de achterliggende oorzaak van de eenzaamheid te kijken en hiermee aan de slag te gaan in een cognitieve gedragstherapeutische interventie. Klinisch psychologen kunnen dus een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van eenzaamheid."

Al op basisschool werken aan zelfbeeld

Het derde thema van de leerstoel is zelfwaardering. Bos: "Zelfwaardering is een belangrijke factor omdat het een rol speelt bij veel psychische klachten, zoals depressie, angst en eetproblemen. We zouden veel meer aan primaire preventie van psychische klachten moeten doen. We weten bijvoorbeeld dat het zelfbeeld van jongeren in de puberteit een flinke knauw krijgt. Door op de basisschool te werken aan de opbouw van een stabiel en realistisch zelfbeeld zou de ontwikkeling van psychopathologie in de adolescentie voorkomen kunnen worden."

Betere interventies en meer op maat

Alles staat of valt met effectieve interventies. Veel van de bestaande interventies zijn voor verbetering vatbaar, aldus Bos. "Wat nodig is, is een planmatige ontwikkeling van interventies gebaseerd op theoretische inzichten en empirisch onderzoek. De inhoud van de interventies moet duidelijk beschreven zijn en het moet duidelijk zijn welke gedragsveranderingsmethoden er in de interventie zijn gebruikt. De interventies moeten methodologisch goed in elkaar zitten en ook de effecten op lange termijn meten." Een van de doelstellingen van zijn leerstoel is dan ook het ontwikkelen van dit soort effectieve interventies.

Over Arjan Bos

Arjan Bos (Epe, 1970) studeerde sociale psychologie aan de Vrije Universiteit om vervolgens te promoveren aan Universiteit Maastricht. In 2000 trad hij in dienst bij de Open Universiteit als universitair docent, een functie die hij vanaf 2005 een aantal jaar combineerde met een aanstelling bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Tussen 2009 en 2011 was hij als universitair docent werkzaam bij de Universiteit Maastricht. In 2011 werd hij aangesteld bij de Open Universiteit, eerst als universitair hoofddocent en sinds december 2017 als hoogleraar Klinische Psychologie. Zijn onderzoek is gericht op stigmatisering van diverse groepen, zoals mensen met hiv, transgender personen en mensen met psychische klachten. Daarnaast doet hij onderzoek naar eenzaamheid en naar zelfwaardering bij kinderen en adolescenten. Hij is lid van de editorial board van een aantal internationale wetenschappelijke tijdschriften, waaronder het APA-tijdschrift 'Stigma and Health'. Daarnaast is Arjan Bos lid van de wetenschappelijke adviesraad van het aidsfonds en zit hij in diverse commissies (zoals de NWO VENI commissie in 2018).

De oratie 'Een sociaal-psychologisch perspectief op psychopathologie' van prof. dr. Arjan Bos vindt plaats op vrijdag 12 oktober vanaf 16.00 uur bij de Open Universiteit in Heerlen.