Daadkracht, geld en structurele maatregelen nodig in strijd tegen droogte

Landbouw en natuur hebben ernstig te lijden onder de droogte. Structurele maatregelen, investeringen en daadkrachtig bestuur zijn nu nodig. Dat is de belangrijkste conclusie uit het rapport 'Droogte in zandgebieden van Zuid-, Midden- en Oost- Nederland'. Het rapport is op 15 december aangeboden aan Barbara Visser, demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat. In het rapport van de samenwerkende provincies (IPO) en de Unie van Waterschappen presenteren zij samen met maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en adviesbureaus de resultaten van een groot driejarig onderzoek naar de droogte in 2018 en 2019.

Schade aan watersysteem, landbouw en natuur

Uit het onderzoek van KnowH2O, KWR, Deltares, Wageningen Universiteit, FWE en HSS blijkt dat de droogte het gehele watersysteem beïnvloedt: de bodem werd droger, de grondwaterstand daalde en in beken stond veel minder water. Soms vielen beken droog. Tegelijkertijd was er vanuit de landbouw en de drinkwaterbedrijven meer behoefte aan water dan normaal. Onttrekkingen van water verergerde de effecten van droog weer. Schade was er aan de land- en tuinbouw en aan de natuur. Natuurbeheerders gaven aan dat de droogte schade aan de natuur heeft veroorzaakt, vooral aan beken, vennen en bronnen. Fijnspar en struikheide hadden het ook heel zwaar. In landbouw gaat het bijvoorbeeld om droogteschade aan gewassen, niet altijd om economische schade.

Structurele aanpassing nodig van water- en bodemsysteem

Volgens het onderzoek werkt het huidige zoetwaterbeheer en de inrichting van het watersysteem onvoldoende om de negatieve effecten van droogte te beperken. Zo heeft het verminderen van het wegstromen van water door stuwen hoog te zetten als het al droog is slechts gering effect. Tijdelijke maatregelen in het waterbeheer zijn niet genoeg. In plaats daarvan moeten we het watersysteem, het waterbeheer en watergebruik structureel aanpassen. Met structurele maatregelen kunnen de effecten van droogte voor een langere periode worden ondervangen. De onderzoekers bevelen diverse maatregelen aan, zoals:

• De grondwaterstand verhogen door meer water op te vangen en het langer vast te houden
• Minder water onttrekken, vooral in gebieden die gevoelig zijn voor droogteschade. Deze maatregel heeft gevolgen voor de landbouw, de industrie en drinkwaterbedrijven. 
• Het herstellen van het water- en bodemsysteem gepaard laten gaan met het herinrichten van het platteland. 
• Water een sturende rol laten krijgen in de ruimtelijke inrichting; water vasthouden waar het valt, grondwaterstanden structureel verhogen waar dat kan en kwelstromen naar de natuur herstellen.
• Het machinegebruik en de gewaskeuze in de land- en tuinbouw beter laten aansluiten bij de waterbeschikbaarheid, nu en in de nabije toekomst, en de voorjaarsbemesting beter af te stemmen op de toestand van de waterhuishouding.
• Grote aanpassingen in het waterbeheer moeten worden gecombineerd met andere grote opgaven, bijvoorbeeld op het gebied van het terugdringen van meststoffen en CO2-uitstoot, en het verbeteren van de waterkwaliteit.

Deze maatregelen vragen om een investering in alle onderdelen van het bodem- en watersysteem en van alle betrokken partijen. Daarvoor is het belangrijk dat overheden, waterschappen en landeigenaren nauw met elkaar samenwerken. Bijvoorbeeld om gegevens over watergebruik en informatie over de toestand van het watersysteem bij elkaar te brengen en overzichtelijk te maken. Een duidelijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden helpt daarbij. In het rapport pleiten de onderzoekers om een “gezaghebbende regisseur” aan te stellen die de aanpak nationaal en regionaal organiseert en een evenwichtige afweging van belangen in alle bestuurslagen bevordert. 

Symposium droogte

Het onderzoek en aanbevelingen worden uitgebreid besproken tijdens het symposium droogte op 10 maart 2022 in Arnhem. Diverse partijen waaronder overheden, drinkwater- en landbouworganisaties willen dan het onderzoek vertalen naar eigen handelen.