Betere IT-beslissingen door bewust te zijn van onbewust risicogedrag

Grote IT-projecten lopen ondanks alle aanwezige kennis en inzet toch soms enorm uit de hand. Dikwijls heeft dat te maken met onbewust risicogedrag van de betrokkenen. Dat stelt Arno Nuijten, hoogleraar Behavioral IT Governance bij de Open Universiteit. Hij doet onderzoek naar de psychologische valkuilen die inherent zijn aan dit soort projecten. Dit puur menselijke gedrag maakt dat betrokkenen soms doof worden voor risicowaarschuwingen. In zijn oratie, die hij uitspreekt op donderdag 13 februari 2020, vergelijkt hij het gedrag van betrokkenen bij IT-projecten met het gedrag van chauffeurs in steeds geavanceerdere auto’s in steeds drukker verkeer.

Verstandige risicobeslissingen nemen wordt steeds moeilijker

Nuijten zet in zijn onderzoek de wisselwerking tussen informatietechnologie en menselijk risicogedrag centraal. Mensen beslissen niet alleen maar rationeel. En it-systemen die gemaakt zijn om mensen te helpen leiden soms tot het tegenovergestelde van wat je wilt bereiken. Zo blijkt dat slimmere auto’s niet leiden tot minder ongelukken. Soms werkt it-systemen zelfs averechts. Denk maar aan de slimme politieauto’s die ingrijpen als een politieauto een achtervolging in wil zetten of een auto klem wil rijden. En de ongelukken met vliegtuigen waarin de samenwerking tussen sensoren, it-systemen en menselijk gedrag niet tot het gewenste resultaat leidde.

IT-processen op het werk

Net als in de samenwerking tussen chauffeur en auto gaat het ook bij it-processen soms mis. Er zijn allerlei modellen om it-processen te besturen, maar die houden weinig of geen rekening met de gedragscomponent. Dat geeft een schijnzekerheid. Onder invloed van informatietechnologie worden organisaties geconfronteerd met hoge beslissingssnelheid, onzekerheden in het proces, complexiteit, interpretatieverschillen (ambiguity) wat het risico op menselijke beslissingsfouten vergroot. De kern is steeds dat gedrag niet alleen door rationele kosten-batenoverwegingen tot stand komt, maar door psychologische mechanismen die 'voorspelbaar irrationeel' zijn maar waarover wel rationele kennis te verwerven valt. Het onderzoek van de leerstoel wil rationele kennis verwerven over die irrationaliteit en oplossingsgericht kijken hoe risicogedrag voorspeld, voorkomen en bijgestuurd kan worden.

Oratie

De oratie vindt plaats op donderdag 13 februari 2020 om 16.00 uur bij de Open Universiteit in Heerlen. De oratie is integraal live te volgen via www.ou.nl/live. Voorafgaand aan de oratie kunt u een lezing bijwonen van Sophie van der Zee getiteld De waarheid over liegen in een digitale context.