Oratie over nazikunst, kunstcanons, cancelcultuur en roofkunst

Het nationaalsocialisme had een eigen beeldtaal en eigen opvattingen over kunst. Hoe gaan de cultuurwetenschappen daar sinds 1945 mee om? In deze tijd van een wereldwijd groeiend rechtsextremisme, racisme en populisme maakt Gregor Langfeld de lange schaduw van het nationaalsocialisme zichtbaar. Hij gaat in op kunstcanons, taboeïsering en cancelcultuur, roofkunst en restitutie. De oratie vindt plaats op vrijdag 25 februari 2022.

Canon

In zijn oratie benadert Langfeld de verstrengeling tussen nationaalsocialisme en de huidige kunstgeschiedenis vanuit drie invalshoeken. Het eerste thema is de manier waarop voorkeuren voor kunstvormen veranderen en de canon geconstrueerd wordt. Het nationaalsocialisme eiste realisme in de kunst; avant-gardekunst werd in de ban gedaan als 'entartete Kunst'. 1945 betekende een abrupte kentering: juist de avant-gardekunst stond centraal in de cultuurwetenschappen en bepaalde de canon. Deze paradigmaverandering werkt nu nog steeds door.

Taboeïsering toen, cancelcultuur nu

Met die verschuiving kwam er ook een taboe te liggen op kunst die met het nationaalsocialisme geassocieerd wordt. Realisme en de bijbehorende kunstvormen, beeldtaal en zelfs kunstenaars waren 'besmet'. Genuanceerd erover praten werd onmogelijk. Een link met nu ligt voor de hand: als een kunstenaar of zanger van zijn voetstuk valt, kun je dan nog kijken naar, praten over of luisteren naar zijn werk? Mag je de gouden koets nog mooi vinden? Pas recent 'durven' musea het weer aan om kunst uit oorlogstijd te laten zien. Maar hoe presenteer je deze 'nazikunst'? Wat kunnen we leren uit het verleden voor de dreigende cancelcultuur van vandaag?

Roofkunst en restitutie

Een derde 'erfenis' uit het nationaalsocialisme is het vraagstuk rond roofkunst en restitutie. Het duurde tot dit nieuwe millennium voordat er adequate acties werden ingezet als het gaat om roofkunst en restitutie. Er vond een fundamentele verandering plaats in de discussie hoe de maatschappij dient om te gaan met onrecht dat mensen in het verleden is aangedaan. En die discussie loopt nog steeds, als het gaat om de nazitijd, maar ook bijvoorbeeld als het gaat om de koloniale tijd.

Fascistische denkbeelden en beeldtaal

'Het is noodzakelijk dat cultuurwetenschappers nadenken over de lange schaduw die het nationaalsocialisme werpt over de kunstgeschiedenis. Juist nu in deze tijd van toenemend rechtsextremisme, racisme en populisme. Zo kunnen we onze blik scherpen voor fascistische denkbeelden en beeldtaal. En we kunnen er lessen uit leren voor de omgang met hedendaagse 'taboes' als het koloniale verleden of werk van 'besmette' artiesten', aldus Langfeld.

Oratie: De lange schaduw van het nationaalsocialisme

Prof. dr. Gregor Langfeld, hoogleraar Moderne en hedendaagse kunstgeschiedenis, spreekt zijn oratie uit op vrijdag 25 februari 2022 om 16.00 uur bij de Open Universiteit in Heerlen. De titel van de oratie luidt: 'De lange schaduw van het nationaalsocialisme in de kunstgeschiedenis'. De oratie is live te volgen via ou.nl/live.

Over Gregor Langfeld

Gregor Langfeld (1964) is geboren in Duitsland en woont sinds 1989 in Nederland. Hij studeerde Vergelijkende kunstwetenschap aan de VU in Amsterdam en promoveerde in 2010 bij de Universiteit Leiden op een onderzoek naar de canonisering van moderne Duitse kunst in de Verenigde Staten. In het verleden was hij onder andere verbonden aan de Universiteit Leiden, ArtEZ hogeschool voor de kunsten en Universiteit van Amsterdam. Langfeld initieerde verschillende internationale netwerk- en onderzoeksprojecten en was betrokken als conservator/adviseur bij tentoonstellingen rond Moderne Kunst in onder andere het Groninger Museum, het Kunstmuseum Den Haag en het Stedelijk Museum in Amsterdam.

Foto: Bob Bronshoff