Europarlement wil terugkerende controle tegen uitholling rechtsstaat in lidstaten

Er moet er een vaste methode komen om de democratie, rechtstaat en grondrechten te beschermen tegen krachten die deze aantasten. Dat heeft de meerderheid van het Europees Parlement besloten. Momenteel heeft het parlement zelf de mogelijkheid om ad hoc onderzoek te doen in lidstaten waar deze kernwaarden onder druk staan, maar het wil een toets die jaarlijks op dezelfde manier gehouden wordt en die ervoor zorgt dat landen tijdig doelen kunnen halen om hun democratie te verbeteren.

In de afgelopen jaren is in EU-landen als Polen en Hongarije de democratie onder druk komen te staan. Kernwaarden zoals onafhankelijke media en een zelfstandige rechtelijke macht worden er ondermijnd. Ook groeit daar het autocratische en antiliberale gedachtegoed. Verder is er in deze en andere lidstaten groei van corruptie, meer desinformatie en de frauduleuze controle op overheidsinstellingen. De coronacrisis gooit extra olie op het vuur. Onder het mom van maatregelen tegen corona dammen enkele lidstaten burgerlijke vrijheden in.

Het Europees Parlement maakt zich zorgen over al deze ontwikkelingen en over de toekomst. Europarlementariërs kunnen momenteel wel onderzoek doen en lidstaten kunnen samen ook een zogeheten artikel 7-procedure starten, maar toch blijkt in de praktijk dat deze zaken niet genoeg uithalen. Volgens het parlement ‘leidt dit er in de praktijk toe dat lidstaten permanent kunnen afwijken’ van de EU-kernwaarden. Daarom moet er een jaarlijkse controle komen die in alle lidstaten ‘op gelijke, objectieve en eerlijke wijze moet worden toegepast’, vindt het Europarlement.

Ieder jaar moet er een terugkerende controle-ronde komen waarbij in alle lidstaten gelet wordt op het naleven van de democratische waarden. Op die manier kan het Europees Parlement op tijd ontdekken of landen al aan het afwijken zijn van de kernwaarden, zodat er tijdig maatregelen genomen kunnen worden om erger te voorkomen. Het nieuwe meten zorgt voor aanbevelingen en te halen doelen per land met doelen. Evenals een tijdspad waarbinnen die doelen moeten worden gehaald. Op die manier krijgen lidstaten ook zelf de kans om de situatie tijdig te verbeteren.

‘De jaarlijkse-monitoringcyclus die wij voorstellen vervangt een aantal instrumenten die ondoeltreffend zijn gebleken en vult andere instrumenten aan,’ zegt Europarlementslid Michal Simečka. Als een belangrijk probleem niet wordt aangepakt, kunnen vanuit Brussel maatregelen worden genomen, aldus de Slowaak. ‘Dit is efficiënter dan het onsamenhangende kader dat we nu hebben, vooral als het gaat om begrotingsvoorwaarden. Een inter-institutioneel akkoord zou een sterk signaal geven, namelijk dat de EU de bescherming van haar grondbeginselen serieus neemt’

Het aangenomen voorstel gaat nu van het Europarlement naar de Europese Commissie, die met een plan van aanpak kan komen. Na vier jaar van vragen en wachten komt er mogelijk schot in de zaak. Immers, het parlement vraagt al sinds 2016 om een permanent mechanisme om de democratie en de rechtsstaat te beschermen. Europarlementariërs dringen er sinds 2018 op aan dat de begroting van de EU via dit nieuwe mechanisme wordt beschermd, wanneer een EU-land de rechtsstaat geweld blijft aandoen.