Advies RvS over structurele pandemiewet: eerste stap voldoende, maar er moet meer gebeuren

De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 24 augustus 2022 een advies vastgesteld over het wetsvoorstel dat de Wet publieke gezondheid wijzigt. Het wetsvoorstel gaat over de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1 of een directe dreiging daarvan. Het advies is op 29 augustus 2022 openbaar gemaakt en gepubliceerd op de website van de Raad van State.

Een wet als ‘gereedschapskist’

Het wetsvoorstel bevat regels voor een acute en ernstige noodsituatie. Het gaat om de uitbraak van een infectieziekte die zó omvangrijk en ernstig is dat die het maatschappelijk leven ontwricht. Ingrijpende maatregelen kunnen dan nodig zijn. Het wetsvoorstel is dus een ‘noodwet’.

Noodwetten bevatten regels voor uitzonderlijke omstandigheden, waarin de regels die in een normale situatie gelden niet toereikend zijn. Regels in een noodwet gelden dus niet in de normale situatie: dan zijn ze immers niet nodig. Een noodwet is in zoverre vergelijkbaar met een gereedschapskist. Zo’n wet bevat instrumenten die in de normale situatie veilig in die kist zijn opgeborgen en dan niet kunnen worden ingezet. Doet zich een uitzonderlijke omstandigheid voor – zoals de uitbraak van een ernstige infectieziekte – dan kunnen de instrumenten onder strikte voorwaarden ‘uit de gereedschapskist’ worden gehaald en in werking worden gesteld.

Aanwijzing van een A1-infectieziekte

Het wetsvoorstel regelt een nieuwe categorie infectieziekten (A1). Deze categorie heeft betrekking op uitbraken van infectieziekten met ‘pandemisch potentieel’ die de maatschappij zó ontwrichten, dat inzet van collectieve maatregelen noodzakelijk kan zijn. Deze collectieve maatregelen staan in het wetsvoorstel. Het gaat bijvoorbeeld om hygiëne- en quarantainemaatregelen. De collectieve maatregelen zijn de instrumenten die uit de gereedschapskist gehaald kunnen worden als dat noodzakelijk is.

De collectieve maatregelen zijn nu niet in werking. Zij kunnen alleen gaan gelden als de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een infectieziekte aanwijst als een A1-infectieziekte. Deze aanwijzing moet het parlement goedkeuren met een zogenoemde incorporatiewet. Zonder deze aanwijzing kan de gereedschapskist niet worden geopend.

Dit wetsvoorstel is een eerste stap

Volgens de Afdeling advisering bevat het wetsvoorstel belangrijke elementen van een wettelijke gereedschapskist en is het een noodzakelijke eerste stap op weg naar een duurzaam, wettelijk stelsel. Maar de wetgeving voor de ‘pandemische paraatheid’ van Nederland is nog niet af. Op termijn zal die wetgeving beter moeten worden afgestemd op het bestaande staatsnood- en crisisrecht. En ook dit wetsvoorstel en de toelichting daarbij kunnen op enkele punten worden verbeterd. Zo vraagt de Afdeling advisering zich af of de instrumenten in de gereedschapskist toereikend zijn als zich een ernstige pandemie voordoet.

Parlementaire betrokkenheid

De minister van VWS heeft de Afdeling advisering gevraagd om in het bijzonder aandacht te besteden aan de manier waarop de parlementaire betrokkenheid in het wetsvoorstel is geregeld. De Afdeling advisering vindt de manier waarop de parlementaire betrokkenheid in het wetsvoorstel vorm krijgt, voor dit moment toereikend. Maar bij toekomstige aanpassingen van wetgeving over pandemische paraatheid moet de parlementaire betrokkenheid verder worden doordacht, ook in relatie tot het staatsnood- en crisisrecht. In noodwetgeving is het de crux om een goede balans te vinden tussen  de noodzaak om snel en flexibel te kunnen optreden (‘slagkracht’) en aan de andere kant de noodzaak van democratische legitimatie. Die balans moet bij een nadere regeling leidend zijn. Om de wetgever daarbij te helpen, heeft de Afdeling advisering in een bijlage bij het advies enkele denkrichtingen geschetst over de regeling van parlementaire betrokkenheid. Deze kunnen ter inspiratie dienen bij de wetgeving in de volgende fase. De Afdeling advisering benadrukt dat de regering deze voortvarend ter hand moet nemen.