Boeklancering: Ouderen als oplossing

Het eerste exemplaar van ‘Ouderen als oplossing’, het nieuwe jaarboek van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, is donderdag 7 december gepresenteerd tijdens het symposium 'Senioren in de wijk'. In het boek onderzoeken veertig auteurs en experts hoe de samenleving welkomer kan worden voor ouderen die actief willen zijn. Seniorisme is een van de enorme obstakels, maar een sociale benadering heeft veel te bieden, ontdekten boekredacteuren Lilian Linders en Marcel Ham.

Ouderen zijn een probleem. Aan dat idee valt niet te ontkomen als je de publicaties van adviesraden en de media tot je door laat dringen. Het is ook niet niks als in 2040 een kwart van de bevolking ouder dan 65 zal zijn. Dat zal om te beginnen flink in de papieren gaan lopen. Ouderen gebruiken namelijk veel zorg. De WRR schrijft: ‘Voor de groep van 65 jaar en ouder nemen de zorguitgaven tussen 2015 en 2060 volgens de prognoses van het RIVM toe van 37 naar 167 miljard euro, een gemiddelde groei van 3,4 procent per jaar. Dit komt overeen met een stijging van 44 naar 58 procent van de totale zorguitgaven.’ Ook de behoefte aan arbeidskrachten neemt door de ‘dubbele’ (meer ouderen die ook nog eens gemiddeld steeds ouder zijn) vergrijzing sterk toe. De overheid brengt het probleem van de ouderen zo onder woorden: ‘De samenleving moet zich op de groeiende groep ouderen aan gaan passen’ (VWS, in het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (2022)). 

Waarom hebben we ouderen nodig? 

Stel nu - vroegen de auteurs zich af - dat we het eens omdraaien en ouderen niet als probleem zien, maar als de oplossing? Als een enorm reservoir waar de samenleving veel meer aan kan hebben, op de arbeidsmarkt, in de zorg, om op de kleinkinderen te passen en voor nog veel meer vrijwilligerswerk. De auteurs lieten zich inspireren door oud-Vilans directeur Henk Nies die zich in een interview afvroeg: ‘Waarom hebben wij oude mensen nodig?’ Hij vervolgde die vraag met de oproep dat we ‘met z’n allen moeten nadenken’ over wat ouderen voor de samenleving kunnen betekenen. ‘Je zou kunnen zeggen: het is payback time. Laat de ouderen maar eens solidair zijn met de jongeren.’ 

Schadelijk seniorisme

In de zoektocht om het makkelijker te maken voor ouderen om mee te doen wordt meteen op de grootste barrière gestuit: de beeldvorming. We zitten in ons land met een bijtend seniorisme, zo laten Richard Ridderinkhof en Lotte Brinkhof, hoogleraar en promovenda aan de Universiteit van Amsterdam, in een indringende beschouwing zien. Schadelijk zelfs voor de volksgezondheid. Chronische stress, verhoogde bloeddruk, geheugenverlies, het zijn maar een paar gevolgen van discriminatie van ouderen.

Oud zijn is vaak bepaald geen pretje. Verlies van naasten, lichamelijke mankementen, dementie en de bijkomende behoefte aan hulp zijn meestal onvermijdelijk. En doen er eveneens toe in een ouder wordend mensenleven. Deze kunnen behoorlijk ontwrichtend zijn. Het blijft nodig en zinvol dat ouderen hun kwetsbaarheden en onzekerheden kwijt kunnen. Iets wat toch al lastig genoeg is, in een samenleving waar de dominante norm succesvol en zelfredzaamheid is.

Geen manisch positivisme, wel inspiratie

In onze zoektocht naar de mogelijkheden voor actieve ouderen in wijken en buurten stuiten we natuurlijk al snel op de honderden zorgcoöperaties die de afgelopen jaren in het land zijn verrezen. Wat is daar nu eigenlijk het geheim van? Auteur en betrokkene Yvonne Witter: ‘Eigenlijk heel simpel: je vraagt aan alle inwoners wat er nodig is en gaat het doen. Maaltijden, vervoer, klussen. Je schakelt mensen in die iets kunnen betekenen.’

Voor wie dat te simpel is, is het onderzoeksverslag aan van Marcel Spierts en Sjef van der Klein aan te raden. Zij vertellen minutieus hoe je met ouderen aan community building kan werken. Twee belangrijke inzichten: begin klein en bedenk dat gemeenschappen vaak ontstaan op plekken waar mensen elkaar bijna vanzelfsprekend dagelijks tegenkomen. Om community building verder te brengen moet het voorbij het feelgood-punt komen. Dat vereist continue inzet. En sociaal werkers kunnen het niet alleen, samenwerken met de collega’s uit zorg, wonen en educatie is cruciaal.

Lilian Linders is lector Empowerment en Professionalisering bij Hogeschool Inholland. Marcel Ham is programmamaker bij Movisie en hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.

Redactie: Lilian Linders, Henk Nies, Marcel Canoy, Evelien Vos, Jan van Dam, Sjaan Steinmetz, Els Hofman, Esther Schrijver, Anita Peters, Marcel Ham

Meer weten? Bekijk de website of neem contact op met Marcel Ham, programmamaker bij Movisie en hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.