Nieuwe HCSS trendanalyse benadrukt cruciale rol van EU in veranderende wereldorde

Den Haag, 16 januari 2025 – De wereld is in transitie, en de EU moet zich aanpassen. De nieuwste HCSS trendanalyse “Chaos, Orde en Machtspolitiek” benadrukt: strategische autonomie, het vergoten van de defensiecapaciteit en samenwerking met het mondiale zuiden zijn cruciaal.

Minister van Defensie Ruben Brekelmans ontving vandaag van Rob de Wijk en Frank Bekkers de nieuwe HCSS Strategische Monitor, het jaarlijkse rapport dat trends en ontwikkelingen in de internationale orde volgt die van invloed zijn op de nationale veiligheidsbelangen van Nederland en Europa.

Minister Brekelmans: "Voor Defensie is het van groot belang de geopolitieke turbulentie en stapeling van veiligheidsdreigingen te doorgronden. De strategische monitors zijn hiervoor een waardevol instrument. Deze stellen ons in staat om ons beter te wapenen tegen toekomstige dreigingen, te anticiperen op mogelijke scenario’s en internationale partnerschappen te versterken."

De Strategische Monitor ziet een aantal uitdagingen waar snel op moet worden geacteerd:

• De Russische hybride aanvallen op Europa zijn in 2024 ruim verdubbeld ten opzichte van het jaar ervoor. De Strategische Monitor constateert een directe relatie met de escalatie van de spanningen tussen NAVO-landen en Rusland. Iedere keer als in de ogen van Rusland een rode lijn wordt overschreden, zoals de inzet van lange afstandswapens, wordt gereageerd met hybride operaties tegen Europese NAVO-landen.
• Als gevolg van de oorlogseconomie dreigt voor Rusland ‘overstretch’. De inflatie en rente lopen op, de roebel daalt in waarde en de civiele sector van de economie wordt steeds harder geraakt. Ineenstorting van Rusland is denkbaar, maar is op korte termijn niet waarschijnlijk. Wel is de toenemende economische druk van invloed op het moment waarop Rusland ontvankelijker wordt voor een staakt-het-vuren en een deal ten gunste van Oekraïne.
• De strijd tussen de VS en China is harder geworden, en zal onder president Trump verder verharden. Opmerkelijk is dat Amerika economisch wint, maar China technologisch de nummer 1 wordt. China verkeert in economisch zwaar weer, maar dat wil niet zeggen dat dit land niet Amerika en West-Europa technologisch voorbijstreeft en de winnaar kan worden van de vierde industriële (data) revolutie.
• De vooruitzichten voor de EU zijn matig. Vooral als gevolg van de hoge energieprijzen holt de concurrentiepositie achteruit ten opzichte van China en Amerika. Strategische autonomie is onhaalbaar. De EU kan zich tot een geopolitieke speler ontwikkelen, mits de aanbevelingen van bijvoorbeeld het rapport-Draghi worden uitgevoerd, Europa zorg gaat dragen voor haar eigen veiligheid en het "America First"-beleid van president Trump wordt gepareerd.
• De veelbesproken geopolitieke blokvorming moet worden genuanceerd. Economische ontkoppeling tussen de blokken, zo constateert de Strategische Monitor, is ondenkbaar vanwege de grote economische mondiale verwevenheid.  Alleen het Westerse blok wordt door belangen en waarden verbonden, hoewel dit bedreigd wordt door Trump’s "America First"-politiek. De steeds meer door China gedomineerde BRICS-samenwerking is beperkt en vooral gericht tegen de Amerikaanse dominantie. Dat geldt ook voor niet-gebonden landen van de Global South, die zich meer op India richten. Mits de EU en Amerika de gelederen gesloten houden, kunnen deze samenwerkingen worden gepareerd.
• Of dat laatste lukt is afhankelijk van de eenheid van de Westerse wereld. Binnen het Westerse blok staan liberale waarden en de eenheid op het spel als gevolg van de opkomst van radicaal rechtse partijen. Mede daardoor verzwakt het Amerikaanse leiderschap. Wereldwijd is sprake van een verdere democratische terugval en het eroderen van de liberale wereldorde waardoor het aantal gelijkgestemde landen afneemt. Als deze trends zich voorzetten, is het denkbaar dat de EU ten opzichte van de rest van de wereld verzwakt en zijn welvaart en veiligheid moeilijker kan beschermen.

Onderzoekers Frank Bekkers, Rob de Wijk, Jesse Kommandeur en Ron Stoop beschrijven een meer transactionele wereldorde waarin autocratische regimes en principes zoals niet-inmenging en staatskapitalisme een grotere rol zullen spelen. Dit vraagt van de EU en haar partners, waaronder die van de NAVO en gelijkgestemde landen, om hechter samen te werken en sterke relaties met landen in het mondiale zuiden op te bouwen. Deze en andere uitdagingen, zoals hybride dreigingen, vereisen een duidelijke visie over waar de EU naar toe wil, welke uitdagingen daarbij moeten worden overwonnen en hoe de bevolking weerbaarder kan worden gemaakt in het schemergebied tussen oorlog en vrede.

Strategische koerswijzigingen vereist

De HCSS-analyse benadrukt dat de EU gesteund door Nederland structurele hervormingen moet doorvoeren om haar concurrentiekracht, innovatievermogen en veerkracht te versterken. Handelsverdragen moeten worden gezien als instrumenten om strategische partnerschappen te smeden om sterker in de wereld te staan. Maar groeiende weerstand tegen globalisering en een verouderd narratief van een multilaterale wereldorde bemoeilijken het afsluiten daarvan. Het is daarom van belang dat de politieke en publieke weerzin tegen dergelijke verdragen wordt overwonnen.

De EU moet, gesteund door Nederland, nieuwe geopolitieke partnerschappen sluiten, waarbij minder nadruk wordt gelegd op westerse waarden en meer op gedeelde belangen. In landen uit het mondiale zuiden wegen economische ontwikkeling en stabiliteit namelijk vaak zwaarder dan democratische waarden. Dit is des te belangrijker om dat wereldwijd sprake is van een verdere democratische terugval on het eroderen van de liberale wereldorde waardoor het aantal gelijkgestelde landen afneemt.

Daarnaast moet de EU haar defensiecapaciteit vergroten en echte strategische autonomie nastreven om een sterkere positie in de geopolitieke arena te verwerven.

De HCSS Strategische Monitor 2025 “Chaos, Orde en Machtspolitiek” is te downloaden via: https://hcss.nl/report/strategische-monitor-2025/